DNB: Nederlanders gewend aan hoge schulden en lage rentelasten

De rente is nog nooit zo laag geweest en dat is fijn voor consumenten, bedrijven en overheid die daardoor hun hypotheken en schulden goedkoop financieren. Maar het leidt ook tot een soort ongezonde gewenning, een verslaving, alsof hoge schulden tegen lage rentelasten normaal zijn.

Het kan consumenten en bedrijven in problemen brengen als de rente op termijn weer stijgt en de rentelasten oplopen, vooral bij een hoge en grotendeels aflossingsvrije hypotheek. 8 procent van de huishoudens krijgt bij een verdubbeling van de rente in 2019 te maken met een stijging van meer dan 300 euro per maand.

Ook bij het midden- en kleinbedrijf vreest de toezichthouder voor gewenning aan de extreem lage rente. Bij bedrijven werkt de lage rente sneller door in lagere kredietkosten, omdat de leningen over het algemeen minder lange looptijden kennen dan hypotheken. Als de rente weer gaat stijgen, dan kan dat een probleem worden voor de banken, want bij hen nemen daardoor de kredietrisico's toe.

De Nederlandsche Bank (DNB) schetst dit beeld in het halfjaarlijks overzicht van de financiële stabiliteit in Nederland. Bankpresident Klaas Knot zei twee weken geleden al in de Tweede Kamer dat de lage rente grote risico's brengt. Het ruime stimuleringsbeleid van de Europese Centrale Bank (ECB) drukt de rente en daar lijden vooral pensioenfondsen en verzekeraars onder, maar consumenten en bedrijven profiteren er juist van.

Kwetsbaarheid

De economie herstelt, constateert DNB, en de huizenmarkt trekt aan, maar de lage rente maakt huishoudens kwetsbaar voor hypotheekschuld. DNB pleit daarom opnieuw voor een versobering van de hypotheekrenteaftrek en voor lagere leningen ten opzichte van de waarde van de woning.

Huishoudens zouden met het oog op een stijgende rente in de toekomst juist nu met hun huidige, lagere rentelasten hun financiële buffers moeten vergroten door te sparen of hun schulden af te lossen. De afgelopen drie jaar is ruim 45 miljard euro vrijwillig afgelost, maar de totale hypotheekschuld is internationaal en historisch nog steeds zeer hoog. De huizen van ruim de helft van de huizenbezitters jonger dan 40 staan 'onder water': de waarde van de woning is lager dan de hypotheekschuld.

Fintech

De voorbije maanden werden de financiële markten gekenmerkt door onzekerheid, nervositeit en flinke turbulenties. Vooral aandelenmarkten en obligatiemarkten ondergingen forse correcties. Banken kregen tikken maar blijken desondanks goed bestand tegen de tegenwind.

Een ander punt zijn de technische ontwikkelingen en innovaties in de financiële sector, de zogeheten fintech. Crowdfunding, apps en betalingsmogelijkheden via de smartphone bieden veel kansen maar kennen ook risico's. DNB wil een zorgvuldige balans tussen gewenste innovaties en de financiële stabiliteit.

Brexit

DNB heeft ook gekeken naar de mogelijke gevolgen van een uittreding van het Verenigd Koninkrijk (VK) uit de EU. Het VK is één van belangrijkste handelspartners van Nederland. Op korte termijn kan de handel lijden onder een 'Brexit', op de langere termijn hangt het af van welke handelsverdragen er gesloten worden.

Het belangrijkste risico is de onzekerheid op de financiële markten en zorgen over de Britse banken. Die kunnen overslaan naar andere Europese banken, waaronder Nederlandse. Nederlandse financiële instellingen hebben voor 80 miljard euro aan investeringen en belangen uitstaan in het VK en als de Britten uit de EU stappen kunnen daar verliezen op geleden worden.