Verkiezingen in Tsjaad: blijft vriend van het Westen aan de macht?

Het westen loopt met hem weg: president Idrisse Déby, de repressieve leider van Tsjaad. Ooit gold zijn regime nog als het minst stabiele van de regio, maar tegenwoordig is hij de stabiele factor van de Sahel. Vandaag stemmen de burgers over zijn lot: krijgt Déby een vijfde termijn?

Een vijfde ambtstermijn vindt Déby zelf vanzelfsprekend. Ook het Westen zou het goed uitkomen als hij voorlopig nog even in het zadel blijft. Want hoewel Déby in eigen land allerminst populair is, ligt hij dus goed bij het Westen.

Woestijnratten

De vriendschap ontstond toen de Libische dictator Khadafi in 2011 ten val kwam en de hele regio uit evenwicht raakte. "Het Westen had daar een betrouwbare militaire partner nodig", zegt correspondent Koert Lindijer. Déby speelde daar handig op in. "Het Westen had niet zoveel keus."

De president begreep meteen dat hij op de proppen moest komen met een krachtig leger, bestaande uit sterke strijders. "Woestijnratten. Mannen die goed in de woestijn kunnen vechten." Déby creëerde zo een sterke militaire positie. "Hij investeerde in zijn strijders en het Westen investeerde vervolgens in hem."

Déby blijkt een betrouwbare partner. Hij was niet te beroerd om zich te mengen in de internationale strijd in de Sahel. Hij ging de strijd aan met Boko Haram in Nigeria, greep in toen het misging in de Centraal Afrikaanse Republiek en maakte de handen vuil in Mali, samen met de Fransen. Een deel van de Fransen is in Tsjaad gestationeerd.

Hulp

De internationale partners versterkten de positie van Déby. Die steun gaat al verder terug. Lindijer: "Meerdere malen deden rebellen pogingen om zijn regime omver te werpen. In 2006 en opnieuw in 2008. Maar toen ze de hoofdstad aanvielen, was het Frankrijk die Déby steunde." Frankrijk stuurde gevechtsvliegtuigen en troepen om de val van Ndjamena te voorkomen.

Het klassieke verhaal

Internationaal neemt de stabiliteit dankzij de president dan misschien toe, binnenslands neemt het juist af. Daar staat Déby bekend als repressief en bruut. "Het is een slecht idee om hem te laten zitten", zegt Mirjam de Bruijn, hoogleraar aan de Universiteit Leiden. "Want als Tsjaad instabiel wordt, dan wordt de hele regio uiteindelijk instabiel."

Volgens De Bruijn zit er veel woede bij de bevolking. "Het is een klassiek Afrikaans verhaal van dictatuur en corruptie. Er zijn veel wapens en heel veel geld gaat naar de clan van de president."

Correspondent Lindijer beaamt dat. "Onrust is er zeker." Beelden van een misbruikt 16-jarig meisje gingen onlangs nog viral op het Tsjaadse internet. De zoons van Déby's mannen zaten erachter. "Toen werden de mensen echt woedend en organiseerde de oppositie een geslaagde stakingsdag tegen de president."

Schendingen

Maar Déby laat zich door niemand tegenhouden. 'Hij onderdrukt de critici van zijn bewind op brute wijze', schreef Amnesty International in 2013. De organisatie beschuldigt hem ervan de mensenrechten te negeren sinds de dag dat hij aan de macht kwam.

Déby doet er alles aan herkozen te worden. "Demonstreren is in het hele land verboden", zegt De Bruijn. "Er zijn 5 mensen van de burgerbeweging opgepakt, ze kregen allemaal zes maanden cel."

Maar op papier zijn het vrije verkiezingen, al worden sommige oppositiekandidaten omgekocht. "De echte oppositie slinkt."

Tweede ronde

En zo is de kans groot dat Déby blijft zitten waar hij zit, al is het niet waarschijnlijk dat hij de eerste ronde meteen wint. Dan komt er een tweede ronde in mei of juni. "Hij zal er alles aan doen om dan wél te winnen. Er is een enorm repressie-apparaat. Je weet niet wat er met je kan gebeuren. Het verzet is relatief groot deze verkiezingen. Er broeit wel wat."