Onwel in zwembad: giftige stof of zit het tussen de oren?

Een groep schoolkinderen wordt op 8 maart onwel in het Haagse zwembad De Houtzagerij. Twee weken later overkomt een groep van twaalf vrouwen hetzelfde. Er zou sprake zijn van giftige stoffen: zwembad dicht, groot onderzoek door de GGD. Vandaag kwam de uitslag: vermoedelijk een geval van groepsziekte. Maar wat is dat?

"De officiële naam is MPI, maar de lekenterm voor groepsziekte is massahysterie." Dat zegt Hans van de Sande, sociaal psycholoog en verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens hem komt het fenomeen jaarlijks minimaal een keer of tien voor in Nederland. Wereldwijd zelfs vele honderden malen.

"Het komt vooral voor onder vrouwen en onder kinderen en jongeren en het verloopt altijd via sociale netwerken. Iemand wordt onwel, een vriend of vriendin ziet dat en wordt ook onwel, enzovoorts. Hoe intiemer de band, hoe sneller dat overspringt."

Emotionele besmetting

Van de Sande noemt het een kwestie van emotionele besmetting. "Daarom gaat het in meer dan 70 procent van alle gevallen van MPI ook om vrouwen. Zij zijn daar gevoeliger voor dan mannen."

Een aantal jaren terug praatte hij het Nederlands Genootschap van Burgemeesters al eens bij over het verschijnsel groepsziekte. Hoewel hij het verhaal achter de ziek geworden zwembadbezoekers in Den Haag niet kent, voldoet het in alle opzichten aan de kenmerken van groepsziekte.

Groepsziekte wordt altijd door iets 'uitgelokt', zo stelt Van de Sande. "Meestal is dat een geur. Iemand denkt iets verdachts te ruiken en dan doen andere mensen uit een groep dat ook. Vervolgens zijn er twee opties: mensen denken dat er een giftige stof in de lucht zit of ze denken dat ze besmet zijn. Dat laatste kan overigens helemaal niet, omdat bij besmettingen altijd sprake is van een incubatietijd. Maar dat weten veel mensen niet."

Voor de slachtoffers van groepsziekte maakt dat ook niet uit. Als ze eenmaal denken dat er iets ernstigs aan de hand is, vertonen ze ook lichamelijke symptomen. "Misselijkheid, duizeligheid, overgeven, vermoeidheid, hoofdpijn, overmatig gapen en flinke huiduitslag."

Autoriteiten moeten natuurlijk altijd eerst vaststellen of er echt iets aan de hand is. Maar als er geen aantoonbaar probleem is, dan is de remedie volgens Van de Sande heel simpel. "Haal het slachtoffer weg van de bewuste locatie en van de andere slachtoffers en alle klachten zijn binnen de kortste keren voorbij."

Erg bevredigend is de diagnose groepsziekte meestal niet voor de slachtoffers. "Mensen horen niet graag dat er iets mis is met hun denken of hun voelen."