Al 100 jaar gesteggel over een uurtje langer licht

Elk jaar is het weer rekenen: moet de klok met zomertijd vooruit of juist worden teruggezet? Betekent dat een uur langer slapen? Of juist niet? Dit jaar is het precies een eeuw geleden dat de zomertijd in ons land werd ingevoerd, en vanaf het begin werd er al gesteggeld over de gevolgen voor de gewone burger, boeren, gevangenen en zelfs tweelingen.

Duitsland voerde in 1916 als eerste land ter wereld de zomertijd in. Het land kampte met tekorten door de Eerste Wereldoorlog en de wijziging zou brandstof besparen doordat het 's avonds langer licht was. Op 30 april 1916 ging de verandering in.

Nederland volgde een dag later, 1 mei 1916. Een wetsvoorstel daarover was de week ervoor "zonder discussie aangenomen" door de Tweede Kamer. Al snel kwam er echter kritiek op de maatregel.

Melk, hooi en tweelingen

Boeren klaagden dat de koeien op het verkeerde tijdstip gemolken moesten worden en het hooi nu niet op tijd droog was. Veldarbeiders klaagden in De Telegraaf dat ze "'s morgens in de schemering zouden moeten opstaan", "juist op het allerheetste van den dag op hun werk moeten zijn" en "in September het daglicht hen te vroeg zal verlaten".

De Telegraaf kopte verder dat gevangenen "Slachtoffers van den zomertijd" werden, omdat wie na 1 mei werd opgesloten een uur langer vastzat. Het Nieuwsblad van Friesland waarschuwde voor verwarring bij de geboorte van tweelingen. "Wanneer het eerste kind wordt geboren, kan het zijn even voor twaalven; bij de geboorte van het tweede kind kan het zijn even na elven van denzelfden dag."

Hele dorpen besloten daarom de nieuwe 'regeringstijd' te negeren. In Ravenswaaij werd de kerkklok een uur teruggezet en de kerkenraad van Schouwen adviseerde dat de kerkdiensten een uur vroeger begonnen dan werd aangegeven door de klok, die op de officiële tijd stond. De Vergadering van Opperrabbijnen besloot de sabbat een uur eerder te laten beginnen.

De verwarring in het dorp Overslag in Zeeuws-Vlaanderen was compleet, doordat het gedeeltelijk in bezet België lag. De kerktoren stond daarom op de Duitse tijd, de pastoor gebruikte de oude Belgische tijd (Greenwich), Nederlandse ambtenaren hielden zich aan de officiële tijd (die 20 minuten voorliep op de Europese) en op school liep men een uur achter op de Duitse tijd "om het de kinderen gemakkelijk te maken", somde de Nieuwe Tilburgse Courant op.

"Wanneer dus de kerkklok twee uur aanwijst, staat het horloge van den pastoor op 12 uur, dat van de Hollandsche onderwijzers op 1 uur en dat van de Hollandsche ambtenaren op 1 u 20."

Welles-nietesspel

Of alle moeite wat opleverde, bleef omstreden. Metingen in Duitsland en Groot-Brittannië wezen erop dat er misschien juist wel meer brandstof werd verbruikt. Het Algemeen Handelsblad tekende in 1916 echter op dat er in mei in Nederland minder gas was gebruikt dan verwacht. Dat welles-nietesspel duurt nog altijd voort.