Karadzic-proces: 40 jaar cel en een knipoog

• Cyriel Freijser

  Redacteur

Al uren voor de Zuid-Koreaanse tribunaalrechter O-gon Kwon begint aan het vonnis, staan ze buiten: de tientallen nabestaanden van de slachtoffers van de Bosnische oorlog. Moeders, echtgenotes van moslimmannen en –jongens die werden vermoord bij het grootste bloedbad in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog: Srebrenica. Sommigen, vertellen ze vermoeid, hebben net een busreis van 28 uur achter de rug.

'Poppenkast'

Op het plein voor het Joegoslavië-tribunaal worden ze aangesproken door de vele verslaggevers, die koppeltjes vormen met hun tolken. Een man bekijkt de taferelen van een afstand. Hij is een Bosnische moslim en is achttien familieleden verloren in de oorlog. Zichzelf noemt hij 'lucky', omdat hij aan de dood is ontsnapt.

De man, die anoniem wil blijven, vluchtte in 1992. Zijn twee zonen zijn hier geboren. Wat hij verwacht van het vonnis? In vloeiend Nederlands: "Het is een poppenkast. 21 jaar lang heeft het geduurd! Het is vandaag nog een formaliteit, een bonnetje dat de rechter nog even afgeeft."

Hij trekt een vergelijking met de processen van Neurenberg. "Dat was kort, professioneel. Dat heeft mij als kind, toen ik geschiedenisboeken las, een gevoel gegeven van: zoiets mag niet, zoiets mag niet meer gebeuren. Als ik kijk naar het werk van dit tribunaal, als ik kijk naar de resultaten, betwijfel ik of voor mijn kinderen die boodschap net zo duidelijk is."

Rond 13.00 uur, nog een uur voor het vonnis, vult de lobby van het tribunaal zich met nabestaanden, journalisten uit alle uithoeken van de wereld, advocaten, en andere belangstellenden. Mobieltjes, laptops, alles moet worden ingeleverd bij de beveiliging. In het midden hangt een grote poster: het eerste internationale oorlogstribunaal sinds Neurenberg en Tokio, staat er in grote letters.

In een van de lobbystoelen ploft voormalig Dutchbat-tolk Hasan Nuhanovic in een stoel. Zijn vader, moeder en broertje werden na de val van Srebrenica vermoord. Verderop zit Munira Subasic, de voorzitster van de organisatie Moeders van Srebrenica.

Eenmaal in de zaal, waar het publiek en de media achter een glazen wand zitten, vertelt een andere 'moeder van Srebrenica' over Karadzic. De vriendelijke Bosnische medewerker van het tribunaal vertaalt haar woorden. "Ik heb hier lang op gewacht, op rechtvaardigheid, ik heb hoge verwachtingen van het vonnis." Een andere Bosnische vrouw onderbreekt haar. Ze schreeuwt iets. "Karadzic is the most notorious butcher since World War II", luidt de vertaling.

De tribunaal-medewerker neemt me apart om iets uit leggen. "Die vrouw schreeuwde doelbewust. Daar, vlak voor jouw stoel, is net de broer van Karadzic gaan zitten. Ze willen dat hij het hoort." Op de voorste rij zit een kale, breedgeschouderde man, met een witte snor. Zijn aanwezigheid maakt de zaal onrustig. De Bosnische vrouwen kijken niet naar hem, maar hun blikken en het luider wordende geroezemoes verraden dat er in de zaal iets is veranderd.

Om 14.00 uur gaat het rolgordijn omhoog, als een filmdoek. Daar staat Karadzic op een paar meter afstand. Een donker pak, blauwe das en de bekende weelderige witte haardos, het contrast met zijn broer kan niet groter. Even kijkt hij onze kant op, hij zoekt met zijn blik naar bekenden en vindt die in zijn broer. Iedereen ziet een flauw lachje op zijn gelaat. De zaal is muisstil.

Elf aanklachten

Rechter O-gon Kwon begint met een samenvatting van het proces. Hij noemt de honderden getuigen die langskwamen, en de duizenden documenten die werden ingebracht door beide partijen. Eén voor één beschrijft hij de wandaden in de Bosnische oorlog waarvoor Karadzic als hoogste politieke verantwoordelijke terechtstaat. De lijst is lang: twee keer genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, moord en gijzeling.

In niet-juridische termen gaat het om etnische zuiveringen van Bosnische moslims en Bosnische Kroaten, het verwoesten van dorpen en steden, over de concentratiekampen, het gijzelen van VN-blauwhelmen, over het beleg van Sarajevo waar in 3,5 jaar tijd door artilleriebeschietingen en sluipschutters bijna 12.000 mensen werden gedood. En natuurlijk over Srebrenica, de enclave die veilig had moeten zijn voor de bijna 8000 Bosnische moslimmannen en -jongens die werden vermoord door de Bosnische Serviërs.

Glimlach

De gortdroge maar precieze manier waarop O-gon Kwon de misdaden opsomt, belooft voor Karadzic weinig goeds. En inderdaad, vrijwel alle aanklachten tegen hem worden gegrond verklaard. Al is er ook een succes voor de verdediging: Karadzic wordt niet schuldig bevonden aan genocide in een aantal Bosnische plaatsen. Karadzic volgt het allemaal nauwgezet, geconcentreerd, zonder zijn twee bewakers vlak naast hem, of zijn advocaat, een blik te gunnen.

De moeders van Srebrenica, herkenbaar door opgespelde witte bloemetjes, luisteren geduldig, sommigen met gesloten ogen. Als Karadzic om 15.39 uur gaat staan om te horen wat zijn straf wordt, hebben velen in de door de airco te enthousiast gekoelde zaal allang hun jas aan. De 70-jarige krijgt veertig jaar cel.

Als de rechters de zaal uitlopen wendt Karadzic zijn blik nog snel even naar rechts. Een knipoog naar zijn broer en een onbekende dame. Als het rolluik weer langzaam zakt, stapt Karadzic' advocaat op zijn cliënt af. Nog net zien we op het gezicht van Karadzic een korte glimlach.