21 jaar na de oorlog in Bosnië hoort Karadzic zijn straf

• Hans Brom

  Buitenlandredacteur

Bijna acht jaar zit er tussen zijn arrestatie en het vonnis, dat hij momenteel hoort voor het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag. Radovan Karadzic werd in juli 2008 uit een bus in Belgrado geplukt en een paar dagen later op het vliegtuig naar Den Haag gezet. Jarenlang had hij zich in de Servische hoofdstad onzichtbaar gehouden, als een wat wereldvreemde natuurgenezer met een enorme baard.

De uitspraak in het proces-Karadzic is rechtstreeks te volgen via onze livestream.

Voor die verdwijntruc had hij alle reden. Hij werd gezien als een van de grote organisators van de Joegoslavische burgeroorlog, een gruwelijk conflict tussen Serviërs, Kroaten en moslims, waarin tussen 1992 en 1995 meer dan 100.000 doden vielen.

Psychiater

Karadzic werd geboren in 1945 in een dorpje in Montenegro, als zoon van een schoenmaker en een boerenmeisje. Hij was op school een uitblinker en mocht gaan studeren. Hij werd psychiater, publiceerde een aantal dichtbundels en won daar zelfs een prijs mee. Pas eind jaren 80 werd hij politiek actief.

Etnische zuivering

Karadzic en zijn Servische Democratische Partij hadden maar één doel voor ogen en daar moest alles voor wijken: een eigen Servische republiek in Bosnië, de Republika Srpska, die nauwe banden zou onderhouden met Servië.

Als gevolg van dat streven kwam er een enorme etnische zuivering op gang. Alle Bosnische Kroaten en moslims die in Servisch gebied woonden, moesten vertrekken. Niet goedschiks, dan kwaadschiks. En dat ging vooral kwaadschiks, met een lange reeks gruwelijkheden: moordpartijen, verkrachtingen, deportaties, gijzelingen.

Niet als dader, wel als eindverantwoordelijke werd Karadzic (70) aangeklaagd voor onder meer genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Hij kan de rest van zijn leven achter de tralies verdwijnen.

Lang proces

Met de akkoorden van Dayton kwam eind 1995 een einde aan de oorlog op de Balkan en kort daarna verdween Karadzic spoorloos. Dertien jaar lang bleef hij onder de radar. Pas na zijn aanhouding in 2008 kon zijn proces beginnen.

Dat het acht jaren duurde voor de rechters tot een oordeel konden komen, heeft alles te maken met de uitgebreide beroepsprocedures die een verdachte al tijdens het proces kan aanspannen. En vrijwel alle verdachten maken daar graag gebruik van.

Open celdeur

Toen de VN-Veiligheidsraad besloot het Joegoslavië-tribunaal op te richten werd er zorgvuldig voor gewaakt er een overwinnaarstribunaal van te maken. Er zou heel zorgvuldig worden omgesprongen met de verdachten en hun rechten. Dat blijkt niet alleen uit de zeer zorgvuldige rechtsgang, ook de gevangenis is van de buitencategorie.

"De humaanste gevangenis ter wereld" wordt de VN-vleugel van het Scheveningse detentiecentrum genoemd. Zo kunnen verdachten een extra cel krijgen om hun processtukken te bewaren. De celdeur staat meestal open. In de gemeenschappelijke ruimte kan worden geconverseerd, gelezen en gekookt.

Maar als je proces klaar is en je vonnis is geveld, moet je in een gewone gevangenis je soms levenslange straf uitzitten. Dat kan in Portugal zijn, of in Litouwen of ieder ander land dat bereid is de veroordeelde op te nemen. Geen pretje. Dus zolang je in Scheveningen zit, zit je relatief goed. Dat weet ook Radovan Karadzic. Hij zal dan ook zeker in beroep gaan, al was het maar om nog even in Scheveningen te kunnen blijven.