'Bedrijven verdienden miljarden aan emissierechten'

Tussen 2008 en 2014 hebben industriële bedrijven tientallen miljarden euro's verdiend aan het Europese emissiehandelssysteem (ETS). Voor Nederland gaat het om een bedrag van minstens een miljard euro. Dat blijkt uit een berekening van CE Delft in opdracht van Carbon Watch Europe.

Het ETS is een marktplaats voor emissiecertificaten: rechten om een bepaalde hoeveelheid koolstofdioxide (CO2) te mogen uitstoten. Het idee erachter is dat bedrijven moeten betalen voor vervuiling en zo gestimuleerd worden om minder broeikasgassen te produceren.

De bedrijven konden op drie manieren verdienen aan het systeem. Zo ontvingen bedrijven meer emissierechten dan ze nodig hadden en verkochten ze een deel door. Ten tweede konden ze rechten ontlenen aan projecten om CO2-uitstoot te reduceren in derde wereldlanden, maar dat was zo goed als oncontroleerbaar. Of bedrijven berekenden emissiekosten door aan klanten terwijl ze de rechten gratis hadden gekregen.

Zo verdienden Europese bedrijven zeker 24 miljard euro. In Nederland verdiende Shell bijvoorbeeld ruim 200 miljoen euro, en Tata Steel meer dan 300 miljoen.

"In 2007 hebben de bedrijven hard gelobbyd voor een systeem dat ze niks zou kosten," zegt Sander de Bruyn van CE Delft die het rapport schreef. "Nu blijkt dat het ze profijt heeft opgeleverd."

Niet illegaal

De Bruyn benadrukt dat de bedrijven niets illegaals hebben gedaan en dat het ook de bedoeling was dat de rechten geld waard zouden worden. "Maar ze hebben wel goed gelobbyd. Ze zeiden dat ze niks extra konden reduceren en dat ze de rechten gratis moesten krijgen om de concurrentiestrijd niet te verliezen. Als je terugrekent klopt dat niet."

Dat bedrijven hebben verdiend aan het ETS, betekent dat het systeem niet goed heeft gewerkt. Dat komt vooral door de economische crisis die begon in 2008. De CO2-uitstoot is afgenomen door minder economische activiteit - niet door schonere productieprocessen. Verder is ook het aandeel van duurzame energie harder gestegen dan gedacht in 2008. Uitgaande van de situatie toen zijn er dus veel te veel rechten uitgegeven.

En omdat er te veel rechten in omloop zijn, is hun waarde gekelderd en gaat van het systeem geen prikkel uit om schoner te werken. "De trend gaat nog steeds de verkeerde kant op," zegt De Bruyn. Een ton CO2 kost nu vijf euro. Maar bedrijven zullen pas tot het verminderen van hun broeikasgassen worden gestimuleerd, als een ton 50 euro kost, zo weet de onderzoeker. “In 2050 moet de prijs van een emissierecht naar 250 euro per ton om de afspraken uit Parijs te halen” zegt de Bruyn.

Hervorming

De Europese regeringen zeggen dat het huidige ETS uitstekend past bij het Klimaatakkoord dat gesloten is in Parijs.

Volgens GroenLinks Europarlementariër Bas Eickhout is dat onzin. Het ETS ontmoedigd de industriële uitstoot niet zoals oorspronkelijk de bedoeling was, zegt hij. Het is volgens hem uitgesloten dat met het huidige systeem een reductie van 40 procent wordt gehaald in 2030, zoals in Parijs is afgesproken.

Om die reden heeft de Europese Commissie afgelopen zomer een voorstel ingediend voor aanpassing van het ETS. Onder Nederlands voorzitterschap gaan de Europese ministers het komende half jaar bedenken wat ze willen.

Vanaf 2020 moet er dan een ander systeem zijn.