Kan niet, zei Einstein over meting zwaartekrachtsgolven. Of kan het wel?

Het gonst in astronomische kringen. Iets wat zelfs Albert Einstein niet voor mogelijk hield zou nu toch zijn gebeurd: wetenschappers zouden zogeheten zwaartekrachtsgolven hebben gemeten. Vanmiddag zijn er persconferenties in de VS en Italië en Amsterdam. De verwachtingen zijn hooggespannen.

De bekendmaking wordt live uitgezonden op NPO Nieuws. Ook is er vanaf 16.30 uur veel aandacht voor in Nieuws en Co op NPO Radio 1.

"Dit zou echt de grootste ontdekking van deze eeuw tot nu toe zijn", meent wetenschapsjournalist Govert Schilling. "Einstein dacht dat zwaartekrachtsgolven bestaan, maar dat we ze nooit zouden kunnen meten. Als ze echt ontdekt zijn, is dat het sluitstuk van Einsteins relativiteitstheorie."

"Je ziet dat het enthousiasme overborrelt", zegt ook George van Hal van New Scientist. "Het is razend moeilijk om zwaartekrachtsgolven te meten omdat hun effect heel klein is. Als je een druppel water in het IJsselmeer laat vallen en je de stijging van het waterpeil wilt meten, heb je daar minder nauwkeurige apparatuur voor nodig."

De ontdekking zou mogelijk zijn geworden door steeds nauwkeuriger meetapparatuur. Zo is er het Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory (LIGO) in de wildernis van de Amerikaanse staat Washington. Daar wordt licht geschoten door vacuüm gezogen tunnels van vier kilometer lengte.

"Het is heel spectaculair", zegt Schilling. "Die tunnels staan haaks op elkaar en laserstralen gaan er via spiegels heen en weer. Uiteindelijk komen ze weer bij elkaar en kun je zien of er een piepklein tijdsverschil is ontstaan. Dat kan komen doordat een van die tunnels aan het trillen is gebracht door een zwaartekrachtsgolf."

Als het het onderzoeksteam inderdaad gelukt is zwaartekrachtsgolven te meten, betekent dit een compleet nieuw hoofdstuk voor de wetenschap. Schilling: "Het zou kunnen dat deze golven het gevolg zijn van een botsing van twee zwarte gaten. Die zou je dus op deze manier kunnen ontdekken en bestuderen. We kunnen de botsing op aarde meten, zelfs als we niet weten waar en wanneer die plaatsvindt."

Van Hal ziet het als een compleet nieuw zintuig. "Het is een nieuwe manier van naar het universum kijken. Vergelijk het met een man die doof is. Hij denkt dat hij weet hoe de wereld in elkaar zit, tot hij op een dag kan horen."

Hetzelfde zou nu op kosmische schaal kunnen gebeuren. "We kunnen niet verder naar het verleden van het universum kijken dan 300.000 jaar na de oerknal, het moment waarop het heelal doorzichtig werd voor gewoon licht. Maar zwaartekrachtsgolven hebben daar geen last van, die denderen overal doorheen. Misschien kunnen we straks dus voorbij die grens kijken."

De ontdekking zal de wetenschappers ongetwijfeld een Nobelprijs opleveren. Hetzelfde gebeurde immers toen onderzoekers in 1974 indirect bewijs vonden van zwaartekrachtsgolven.

Maar bestaat de kans dat dit niet is wat er vanmiddag bekend wordt gemaakt? "Er zijn zo veel geruchten en berichten", zegt Van Hal. "Als er nu geen resultaat komt, hadden de pr-afdelingen beter moeten bijsturen."