Brazilië test bijzonder wapen in de strijd tegen het zikavirus
Het is het nieuwste wapen in de strijd tegen de mug die het zikavirus verspreidt: het loslaten van miljoenen genetisch gemodificeerde exemplaren.
In een wijk van het provinciestadje Piracicaba in de Braziliaanse deelstaat São Paulo, zijn de afgelopen zeven maanden ruim 23 miljoen transgene muggen van deze soort uitgezet.
Alleen mannetjes worden losgelaten, is de bedoeling. Die prikken niet en kunnen dus geen ziektes overbrengen. De laboratoriummuggen hebben een fatale genetische afwijking meegekregen. Als de transgene muggen kruisen met 'wilde' muggenvrouwtjes, geven ze het dodelijke gen door aan hun nageslacht.
De populatie Aedes Aegypti, de muggensoort waar het omgaat, is in de wijk met 82 procent verminderd, zegt Cecilia Kosmann van Oxitec, het Britse bedrijf dat de mug ontwikkelde. Met een bestelwagen rijdt ze door de wijk. Achterin staan kratten met elk een stuk of tien doorzichtige emmertjes.
In elke emmer zitten duizend transgene muggen. "Vandaag zetten we er 290.000 uit", zegt ze. Om de 150 meter opent ze een emmertje en leegt die in een buis die door het open raam steekt. De transgene muggen vliegen weg en het verdelgingsproces is begonnen.
Professor Carlos Andrade van de Universiteit van Campinas vindt het niet erg efficiënt. Wat mij betreft is het hele experiment onzin", zegt hij. "Hoe weten ze eigenlijk dat de afname van het aantal muggen komt door de uitgezette muggen? De gemeente heeft ook ouderwetse maatregelen genomen, waarvan we weten dat ze effectief zijn. Huisbezoeken om te inspecteren op broedplaatsen, bijvoorbeeld."
Oxitec heeft geen geduld. Ze willen zo snel mogelijk een product op de markt brengen.
Het gaat Andrade veel te snel met het experiment. "Voor je zulke ingrijpende maatregelen neemt, moet je jarenlang onderzoek doen naar de gevolgen voor het ecosysteem. Maar Oxitec heeft geen geduld. Ze willen zo snel mogelijk een product op de markt brengen."
Hoofdverantwoordelijke voor de productie van de mug bij Oxitec is Karla Tepedino. Ze wijst op een collega die mannetjes en vrouwtjes scheidt. "Dat kan alleen in de ontpoppingsfase. De mannetjes ontpoppen vaak iets eerder en zijn dan kleiner. We zeven ze, alleen de kleinste exemplaren, de mannetjes dus, komen door de zeef. Die zetten we uit."
Klachten
Helemaal waterdicht is die methode niet, geeft ze toe. Naar schatting 2 procent van de uitgezette muggen zijn de prikgevaarlijke vrouwtjes. "Dat lijkt misschien niet zo veel", zegt Andrade, "maar op een paar miljoen zijn dat verontrustende aantallen. Ze kunnen het zikavirus overbrengen en ook dengue, chikungunya en gele koorts."
Tepedino wuift die kritiek weg. "De kans dat de muggen in het lab iemand prikken die ziek is, is minimaal. We sturen werknemers met de geringste klachten naar huis. En we weten dat onze muggen buiten het laboratorium niet lang overleven. Daarvoor zijn ze te zwak. Na een dag of vier zijn ze dood, dat is te kort om ziektes te kunnen overbrengen."
In de wijk waar de transgene muggen rondzwermen, zijn bewoners overwegend positief. "Vorig jaar zaten kinderen geregeld onder de muggenbulten, de afgelopen maanden niet meer", zegt een man die met zijn kleinkind op straat is. "Volgens mij komt dat door de uitgezette muggen." Een bareigenaar is ook tevreden. Er zijn dit jaar veel minder gevallen van dengue dan vorig jaar, beweert hij. "Dat kan geen toeval zijn."
Professor Andrade ziet het anders. "Het zou best wél eens toeval kunnen zijn. We weten vrijwel niets over de risico’s en gevolgen van deze transgene mug."
Voorlopig mag het uitzetten van de muggen alleen op kleine schaal, de Braziliaanse toezichthouder heeft nog geen toestemming gegeven om de genetisch gemodificeerde muggen verder te verspreiden in Brazilië.