'In popmuziek hoor je de worsteling van Duitsland met het verleden'

Duitsland blijft worstelen met zijn oorlogsverleden, en dat is terug te horen in de popmuziek van naoorlogse Duitse artiesten. Dat stelt Melanie Schiller, universitair docent mediastudies en populaire muziek in Groningen, in haar promotieonderzoek. Ze deed onderzoek naar het verband tussen naoorlogse popmuziek en de Duitse identiteit.

Volgens Schiller is dat verband goed te onderzoeken omdat muziek erg toegankelijk is. "Iedereen hoort het: of je nou in de auto zit of boodschappen doet. En het is een democratisch medium. Hoe meer mensen een nummer horen en leuk vinden, des te meer platen ervan worden verkocht." Welke liedjes in een bepaalde periode populair zijn, zegt iets over dat tijdperk, stelt Schiller in NOS Nieuws en Co.

Als voorbeeld neemt Schiller een schlager van vlak na de Tweede Wereldoorlog. Wir sind die Eingeborenen von Trizonesien van Karl Berbuer uit 1948 gaat over het naoorlogse Duitsland dat is opgedeeld in vier zones die ieder door een andere mogendheid werden bezet. Er was een Amerikaanse, Britse, Franse en Russische zone.

In het nummer wordt gezongen over de Duitse identiteit die blijft bestaan, ondanks de opdeling van het land. "Het is een nummer dat uitkwam voordat de Duitse natie weer één was", zegt Schiller. "De Duitsers voelden dat ze alle macht hadden verloren aan de buitenlandse mogendheden. Diplomaten bepaalden wat ze moesten doen, en daar waren ze toen natuurlijk niet blij mee."

Dat gevoel leeft voor een deel nog steeds in Duitsland, zegt Schiller. "Bijvoorbeeld het gevoel om niet Amerikaans te willen zijn."

Kraftwerk

In de jaren 60 veranderde dat. "Dat was meer een soort ontkenningsfase waarin de jeugd zo Brits mogelijk probeerde te zijn. Neem de Duitse beatmuziek met Engelse teksten die met een slecht accent werden gezongen."

Maar dat veranderde. In de jaren 70 zochten Duitse popmuzikanten weer steeds meer naar een eigen geluid. "Neem bijvoorbeeld Kraftwerk", zegt Schiller. "Die band was heel erg van het vinden van een eigen geluid. Veel instrumentale muziek, veel experimenten en veel improvisatie."

Ook de vandaag overleden Britse muzikant David Bowie liet zich inspireren door die Duitse stroming, die vaak ietwat denigrerend als Krautrock wordt aangeduid, zegt Schiller. Een nummer van Bowie waarin dat volgens haar duidelijk te horen is, is V-2 Schneider uit 1977.

"Dit had echt op een Duitse plaat kunnen staan. Het motorische. De Beat. En het gevoel van de vooruitgang, een nieuw begin. Geen akkoorden, veel vrijheid." Duitsland heeft Bowie beïnvloed, maar andersom ook, zegt ze. "Hij heeft de muziek van die tijd bekendheid gegeven en hij had veel invloed op de Berlijnse punkscene toen."

Het begin van de 21ste eeuw staat vooral symbool voor de Duitse eenwording, legt ze uit. Als voorbeeld geeft ze het nummer Wir sind Wir van Paul van Dyk uit 2004. Dat staat symbool voor de hereniging van Oost- en West-Duitsland. "In de tekst komt naar voren dat de Duitsers trots kunnen zijn op hun cultuur en op wat ze hebben bereikt."

Toch betekent de tekst van Van Dyk niet dat het oorlogsverleden niet meer in de Duitse identiteit zit ingebakken, zegt Schiller. "De Duitse bewustwording gaat in fases. Je ziet dat het denken over de identiteit weer uitkomt waar het vandaan kwam: het oorlogsverleden. Op de een of andere manier komt dat toch steeds weer terug."