Met oudjaar eten we oliebollen, al eeuwenlang

Karrenvrachten met oliebollen gaan er vandaag en morgen weer doorheen. Of we ze nu kopen of bakken, een oliebol hoort erbij. Voor veel mensen zelfs zo zeer, dat ze vanochtend in alle vroegte in de rij stonden om een zak te bemachtigen. Van de beste oliebollenbakkers in het land, dat dan weer wel.

Andere gezinnen zijn vandaag in de weer met pakken en zakjes, of gewoon met bloem, melk en gist. De bleke klodders deeg transformeren - als het goed is - tot mooie, ronde bollen. Niet te hard, niet te zacht.

Nederlanders eten al eeuwenlang oliebollen rond de jaarwisseling. Het verhaal gaat dat de Friezen en Bataven al vette deegwaren offerden. Het vet moest ervoor zorgen dat boze geesten hen niet konden aanvallen met zwaarden; de wapens zouden simpelweg van hun lichamen afglijden.

Het eerste recept voor een oliebolachtige traktatie staat in een kookboek uit 1667: De verstandige kock of sorghvuldige huyshoudster. De zogeheten 'oliekoeken' waren nog plat, en gevuld met onder meer rozijnen, appel en amandelen.

Hoewel de oliebol typisch Nederlands is, heeft die vele neefjes en nichtjes in Europa. De Duitsers hebben hun Berliner bollen en ook de Italianen en Spanjaarden eten op Oudjaarsavond zoete deegwaren. De Amerikaanse donut is afgeleid van onze Nederlandse oliekoeken, maar het is een raadsel wanneer er een gat in het ontwerp is gekomen.

Wanneer de oliebol in Nederland precies rond en luchtig werd is onduidelijk, maar dat moet ergens in de 20ste eeuw zijn geweest. Het is een ideale lekkernij voor de koude decemberfeesten: de ingrediënten van oliebollen zijn niet duur, lang houdbaar en verkrijgbaar in de winter. Bovendien zijn de bollen vet en calorierijk en dat wapent het lichaam weer tegen de vrieskou.

Daarom worden er al sinds de late middeleeuwen rond de jaarwisseling oliebollen uitgedeeld aan mensen die het iets minder hebben. Ook tegenwoordig is de oliebol een teken van barmhartigheid. Bijvoorbeeld in Zeist, waar vrijwilligers van platform Welkom bollen bakken voor vluchtelingen in de noodopvang.

Ook de inwoners van Harmelen zijn aan het bakken geslagen. Zij proberen met de verkoop van oliebollen geld op te halen voor de plaatselijke voetbalclub. De oliebol is dus niet alleen lekker, maar heeft ook een sociale functie. De bol hoort bij een winter in Nederland. Al eeuwenlang.