Charlie-cartoonist Holtrop : 'Buigen voor gekken? Dat kan toch niet?'

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

Willem Holtrop kwam later aan in Parijs, die morgen. Het werd zijn redding. De Nederlandse veteraan-tekenaar was op woensdag 7 januari vroeg overgestoken van Île de Groix, het Bretonse eiland waar hij sinds een paar jaar woont en werkt. Hij zat nog in de trein toen ze hem belden. "Er zijn problemen bij Charlie Hebdo."

Problemen was hij wel gewend bij het blad. "Een paar doden", was het volgende bericht. Hij vroeg zich af wat er in hemelsnaam aan de hand was. In het volgende telefoontje was het dodental opgelopen tot tien. Eenmaal in Parijs was de met bloed besmeurde redactie niet meer bereikbaar voor hem.

Holtrop verkeerde in grote verwarring, maar was vastbesloten om door te blijven tekenen zoals hij gewend was. Niet buigen. Bijna een jaar later zegt hij: "Voor wie? Voor een paar gekken, dat kan toch niet?"

Charlie Hebdo begon januari 2015 uitdagend, met een tekening van Charb. Onder de kop "Toujours pas d'attentats en France!" (Nog steeds geen aanslagen in Frankrijk) staat een bebaarde terrorist met een kalasjnikov op zijn rug. "Attendez", zegt hij, "wacht!" En wijzend met zijn rechtervinger vervolgt hij: "On a jusqu’à fin janvier pour présenter ses voeux!" Hij kende de Franse gewoonte om nog tot eind januari nieuwjaarswensen uit te wisselen.

Het was de laatste tekening van Charb, alias van Stéphane Charbonnier, tekenaar en hoofdredacteur van Charlie Hebdo. Hij werd op woensdagmorgen 7 januari even na half elf doodgeschoten op de redactie van het satirische blad. Er kwamen nog elf mensen om, onder wie de cartoonisten Cabu, Tignous en Wolinski en de econoom en journalist Bernard Maris.

Charbs tekening paste in de geest van Charlie Hebdo: ons kan niks gebeuren. Ze hadden al een aanslag achter de rug, waren gewend aan bedreigingen.

Je suis Charlie

Bernard Willem Holtrop (73) werkt al sinds 1968 als politiek tekenaar in Frankrijk. Hij kent het klimaat van kritiek en woedende opwinding. Kalm zegt hij: "Het was bij Charlie Hebdo zo vaak dat je dacht: 'daar heb je ze weer'. Dan let je er minder op. Zelfs de politiebewaking werd verslapt, wat wel gebleken is."

Holtrop was wars van de massaal gedeelde vereenzelviging 'Je suis Charlie' en had ook geen behoefte om deel te nemen aan de massale demonstratie die volgde in Parijs. Er liepen naar zijn idee te veel dubieuze politici vooraan de stoet. "Ik houd niet van dat soort dingen", zegt hij bij onze ontmoeting in zijn atelier op Île de Groix. "Ik ga tekenen, ga naar de redactie toe. Ik ben niet zo'n demonstrant."

Collega Rénald Luzier (Luz) kwam voor Charlie Hebdo meteen met een prent van de profeet Mohammed met een bordje 'Je suis Charlie' in de handen en daarboven de tekst: 'Tout est pardonnée'. Alles is vergeven. Holtrop, grinnikend: "Daar zijn ook weer mensen boos om geworden. Niet alleen omdat het de profeet is, maar als je hem omdraait is het een lul. Dat was helemaal niet zijn bedoeling. Dat geloof ik ook. Maar je mag de profeet niet tekenen. Volgens mij mag je alles tekenen wat maar in je hoofd opkomt. In ons kleine eilandje van democratie is het onze vrijheid."

Geen lol meer aan om Mohammed te tekenen? Die vraag hindert hem niet. "Die heb ik geloof ik nooit getekend. Ik interesseer me voor die gekken, die jongens. Zombies. Ze worden op afstand bediend, ze moeten zichzelf kapot maken."

Hij betwijfelt sterk wat het met godsdienst te maken heeft, maakt van dichtbij mee hoe gewone moslims lijden onder het radicalisme van een minderheid. "Ik vind alle godsdiensten onzin. Normale moslims zeggen dat die jongens er niks van begrepen hebben. Ze zijn in moeilijkheden, moeten zich steeds maar rechtvaardigen: 'wij zijn het niet'. Natuurlijk zijn ze dat niet. Ze voelen zich steeds aangekeken. Dat is heel erg voor die mensen."

"Bij ons op het eiland werkt een bouwondernemer die dezelfde naam heeft als een van die moordenaars", vervolgt hij. "Die heeft er genoeg van om zijn naam steeds op televisie te zien. Ze geloven maar wat ze willen, maar ze moeten ons niet doodmaken. De gewone Arabische kruidenier om de hoek is een vriend."

Charlie Akbar

Holtrop maakte direct na de aanslag van 7 januari een tekening van een cartoonist die een terrorist vrolijk verbaast met een tekening, onder het uitroepen van: 'Charlie Akbar!' De tekenaar legt uit: "Ik heb achter die terrorist ook een donkere achtergrond gemaakt, want daar komt hij vandaan. Hij is verbaasd dat ze nog leven en hun mond open doen."

Op vrijdagavond 13 november werd in Parijs de illusie aan flarden geschoten dat het na de aanslagen op Charlie Hebdo voorbij was met de terreur. Willem Holtrop was net weer overgekomen van zijn eiland, het voelde voor hem aan als een wreed spel met het toeval. Weer die grinnik, bij de herinnering aan de zware herfstnacht: "Als ik nu weer naar Parijs ga en er wordt weer geschoten, denken ze dat ik erachter zit…"

Hij had zijn twijfels toen de Franse president Hollande meteen de term oorlog uitsprak en de Nederlandse premier Rutte hem daarin volgde. "Dat vind ik een sterk woord. En dan meteen bombarderen in Syrië, daar houd ik ook niet zo van. De helft van de slachtoffers is meestal onschuldig. Dat maakt alleen maar meer boze mensen in de wereld. De terroristische bezieling bombardeer je niet weg."

Saint-Denis

Holtrop maakte een tekening over de grootscheepse belegering van een van de breinen van de november-aanslagen in een kraakpand in Saint-Denis. Op de prent staat een politieagent die met een luidspreker roept: 'Geef je over, anders gaan we Syrië bombarderen'. "Daar krijg je zo'n vent dus niet mee weg", besluit Holtrop.

Het sterkte hem in de gedachte dat het nog erger wordt. "De terroristen willen dingen op grotere schaal doen. Wijken als La Défense, voetbalstadions. Daar zijn ze op uit."

Heeft hij op zijn Bretonse eiland niet de beste afstand, in het idee dat Parijs toch het mondiale mikpunt is? "Ik denk dat de mensen overal ongerust zijn. Het gebeurt ook in treinen, vliegtuigen. Het gebeurt overal. Wat kan je er tegen doen? Je kunt overal meer politiemannen zetten in supermarkten en zo. Ik denk niet dat de overheid er iets tegen kan doen. Het moet in de hoofden van de mensen zijn."

Wat hem rest is het potlood als wapen. "Ik heb graag de illusie dat het wat helpt. Het potlood is het enige wat ik heb. Ik heb geen vuurwapens in huis. Wees maar niet bang."