Vluchtelingentop EU-Turkije omgeven door gevoeligheden
Vanmiddag gaan de 28 EU-leiders in Brussel om de tafel met de Turkse regering om een akkoord te sluiten dat een oplossing voor de vluchtelingencrisis dichterbij moet brengen. Inzet is een actieplan om vluchtelingen die via Turkije naar de EU willen reizen, tegen te houden. Maar deze allereerste EU-Turkije top ooit zit boordevol politieke gevoeligheden.
Voorzitter van de Europese Raad Tusk besloot tot deze ingelaste top nadat twee weken geleden duidelijk was geworden dat de onderhandelingen die Eurocommissaris Frans Timmermans voert met Ankara, vruchten lijken af te werpen. Daarnaast is de druk op de EU-landen groot om de vluchtelingenstroom op korte termijn in te dammen.
Betere grensbewaking
Een antwoord op korte termijn voor de aanpak van de vluchtelingencrisis ligt volgens de EU in het belangrijkste transitland voor vluchtelingen op weg naar de EU, Turkije. Enerzijds door met name Syrische vluchtelingen die al in Turkije zijn, daar te houden. Anderzijds door afspraken te maken over betere grensbewaking tussen Turkije en Griekenland, zodat illegale migratie, vaak over zee, beheersbaar wordt.
Om snel tot concrete maatregelen te komen heeft de Europese Commissie een actieplan opgesteld waarbij de leefomstandigheden in opvangkampen in Turkije verbeterd worden. Op dit moment verblijven meer dan 2 miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije. Het merendeel van hen woont onder barre omstandigheden in de grote steden of zwerft door het land; er zijn voor hen geen specifieke voorzieningen getroffen, zoals scholing. Zo'n 250.000 vluchtelingen wonen in opvangkampen.
Verdeelsleutel
In ruil voor 3 miljard euro is Turkije bereid de omstandigheden voor Syriërs te verbeteren. Het gaat dan om eerste levensbehoeften, het aanbieden van scholing, werk en gezondheidszorg. De EU redeneert dat als de leefomstandigheden in Turkije verbeteren, vluchtelingen minder snel geneigd zijn naar de EU te reizen.
Volgens een uitgewerkt plan van de Europese Commissie komt de 3 miljard euro die hiervoor nodig is, deels uit de EU-begroting (500 miljoen). De overige 2,5 miljard euro moet eenmalig worden opgebracht door de EU-lidstaten. Volgens de gebruikelijke verdeelsleutel die de Europese Commissie hiervoor hanteert, komt dat voor Nederland neer op 117 miljoen euro. Eerder verklaarde premier Rutte het plan te omarmen. Nederland zou het aandeel uit de lopende EU-begroting graag iets groter zien, maar wil daar geen halszaak van maken.
Visumbeleid
Of het vandaag inderdaad tot een akkoord komt is onzeker. Turkije stelt niet alleen financiële eisen. Zo wil Ankara dat de relatie met de EU naar een hoger plan wordt getild. En dat voor Turkse burgers versneld een soepeler visumbeleid gaat gelden, zodat Turken gemakkelijker naar de EU kunnen reizen. Ook wil Turkije dat de toetredingsonderhandelingen met de EU worden hervat.
Het is dus de vraag hoever Turkije en de EU elkaar kunnen naderen. De druk om tot een concrete aanpak voor de vluchtelingencrisis te komen is groot, maar dat betekent niet dat de EU hiervoor principes opzij kan of wil zetten. Uit verschillende hoofdsteden klinkt de waarschuwing dat Turkije niet de indruk moet worden gegeven dat de EU afhankelijk van Ankara is.
Maar de kritiek gaat verder. Europarlementariër en Turkije-rapporteur Kati Piri (PvdA) vreest dat de EU met haar toenadering tot Turkije wegkijkt van de verslechterende democratische omstandigheden. Volgens Piri moet de top ook gebruikt worden om de Turkse regering te wijzen op de grote zorgen die de EU heeft over een aantal interne ontwikkelingen in Turkije op het gebied van persvrijheid, mensenrechten en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.
Nederland benadrukt dat de eisen voor het verkrijgen van een visum voor de EU niet versoepeld moeten worden. Ook de voorwaarden voor toetreding tot de EU moeten overeind blijven, vindt Den Haag.
Cyprus
Pikant is verder dat EU-land Cyprus vanavond aan tafel zit met Turkije. Turkije erkent Cyprus als republiek niet. Het eiland Cyprus is verdeeld in twee delen, een Turks-Cypriotisch deel en een Grieks-Cypriotisch deel. Dat laatste deel erkent Turkije niet. En wil Turkije opnieuw gaan onderhandelen met de EU, dan zal het eerst het volledige land Cyprus moeten erkennen.