Sculpturen van Anish Kapoor tijdelijk in het Rijksmuseum

• Rachel de Meijer

  Redacteur

In de eregalerij van het Rijksmuseum hangen tot begin maart drie werken van de wereldberoemde Britse beeldhouwer Anish Kapoor. De 61-jarige kunstenaar maakt grote sculpturen, die vaak niet los kunnen worden gezien van de omgeving waarin ze staan. In het Rijksmuseum borduurt hij voort op de late werken van Rembrandt. Maar wel nederig en in alle bescheidenheid, zegt hij zelf, want hij vindt het een eer om zijn werk te presenteren op de plek waar ook De Joodse Bruid en De Staalmeesters hangen.

De werken van de leerlingen van Rembrandt moeten er een paar maanden voor wijken. Voor Internal Objects in Three Parts, de triptiek die vanaf vandaag in een van de kabinetten van de eregalerij hangt. Het zijn drie gigantische werken, 450 kilo per stuk, die het midden houden tussen een schilderij en een sculptuur.

Bloederige massa

Op een bepaalde manier is ook Kapoor een leerling van Rembrandt, zegt Taco Dibbets, directeur collecties. Dibbets ging op atelierbezoek bij Kapoor met het idee om werk van hem in het Rijksmuseum te tonen. Toen hij deze sculpturen zag wist hij het meteen. "Ik zag overeenkomsten met Rembrandt, die vooral in zijn late werk het innerlijk van zijn personages toont. Kapoor doet hetzelfde, maar dan letterlijk", zegt Dibbets.

De vergelijking met de innerlijke mens is snel gemaakt. De drie reliëfs zijn indringende vlezige werken, gemaakt van hars en siliconen. Maar zo echt dat je er makkelijk spiermassa, pezen en bloedvaten in ziet. Het lijkt bijna of de vleesmassa uit de muur druipt. De zwarte achtergrond en de belichting versterken dat.

De Britse kunstenaar is zelf naar het Rijksmuseum gekomen om het werk te presenteren. Kapoor, van Indiaas-joodse afkomst en klein van stuk, oogt breekbaar naast de bijna intimiderende bloederige massa's.

"Rembrandt laat ons toe in de compassie die hij heeft voor de mensen die hij schildert. Je kan de schilderijen bij wijze van spreken voelen en ik hoop dat mijn werk dat ook oproept. Ik heb al heel lang een afbeelding van De Geslachte Os van Rembrandt in mijn atelier hangen. Misschien zijn deze werken daar wel uit voortgekomen."

De kleur rood is dominant in Kapoor's werk. "Het heeft gedeeltelijk te maken met mijn Indiase achtergrond", zegt hij, maar het is ook een kleur die veel emotie oproept. "Rood is voor mij de kleur tussen hemel en aarde. Het is ook de kleur van de binnenkant van ons lichaam. En heel donkerrood heeft een enorme intensiteit, het is donkerder dan zwart. Kleur zien we niet zozeer met onze ogen, maar met onze ziel, kleur is associatief. Dat is het mysterie van kleur. En rood heeft dat extra sterk."

Kapoor is beroemd vanwege zijn enorme sculpturen. Ze worden vaak tentoongesteld in de openbare ruimte, zoals onlangs in Versailles. Een van de werken die hij daar tentoonstelde, werd tot vier keer toe beklad. Eerst alleen met verf, later met antisemitische leuzen. Na de eerste bekladding liet hij het werk schoonmaken, maar de keren daarna niet meer. "Laat het maar bestaan, dacht ik. Ik ga het niet wegpoetsen en daarmee net doen alsof het niet gebeurd is. Dat is een provocatie, dat realiseer ik me, maar desondanks kreeg ik de steun van president Hollande."

Maar de Franse rechter stak er een stokje voor. De directie van Versailles spande een rechtszaak aan omdat Kapoor op deze manier antisemitisme zou gedogen. Kapoor moest de antisemitische leuzen verwijderen. Hij verhulde de teksten met bladgoud, in de geest van de koningen van Versailles. Een 'royal response', noemt hij het zelf.

Voorteken aanslagen

"Het raakt me diep en het is vervreemdend om te zien dat mijn werk zoveel agressie oproept. Dat heb ik nooit eerder meegemaakt. Maar je ziet het nu ook in Syrië en Irak. Kunst verbannen door het te vernietigen. Ik vind het verschrikkelijk."

"Ik kan niet ontkennen dat na de aanslagen in Parijs de gedachte door me heen ging dat de vernieling van mijn werk een voorteken was. Maar ik vind tegelijkertijd dat ik daarmee te ver ga. Ondanks drie politieonderzoeken naar de vernielingen is er tot op heden nog niemand verhoord. Dat vind ik vreemd, omdat de vandalen toch op zijn minst een uur bezig moeten zijn geweest om het kunstwerk te bekladden."

Choqueren

Via de aanslagen in Parijs komen we opnieuw te spreken over de werken die nu in het Rijksmuseum hangen. "De manier waarop we naar kunst kijken wordt beïnvloed door wat we meemaken", zegt Kapoor. "Ik realiseer me opnieuw dat zelfmoordterroristen hun lichaam als wapen gebruiken. Niet het lichaam wordt aangevallen, maar het lichaam zelf valt aan en wordt een werktuig. Met dat gegeven in mijn achterhoofd kijk ik nu ook anders naar dit werk. Het zal mensen misschien nu meer dan ooit choqueren, maar dat ga ik niet uit de weg."

En dat de bezoekers van het Rijksmuseum misschien schrikken als ze de bloederige werken van Kapoor zien, vindt Taco Dibbets niet erg. "Kunst heeft ook de taak om te ontregelen", zegt hij.

Internal Object in Three Parts van Anish Kapoor is tot 6 maart te zien in de eregalerij van het Rijksmuseum.