Jaarlijks tienduizenden mensen gescreend
De secretaresse van een minister. Een luchtverkeersleider. Politieagenten. Een medewerker van de Gasunie. Een werknemer van een defensiebedrijf. Het zijn allemaal banen waarbij de staatsveiligheid in gevaar zou kunnen komen en waar de AIVD dus een Verklaring Geen Bezwaar (VGB) voor moet afgeven. Naar nu blijkt is daar bij de politie onzorgvuldig mee omgegaan. Tientallen agenten zijn zonder screening aan de slag gegaan.
Jaarlijks krijgt de AIVD tienduizenden verzoeken voor een screening. In 2014 werden er 39.989 mensen doorgelicht. Van hen kregen er 958 geen VGB. De inlichtingendienst deed zo'n 8500 onderzoeken zelf; de rest besteedde de AIVD uit aan derden, zoals de Nationale Politie en de marechaussee.
Vertrouwensfunctie
Een VGB is nodig als iemand een vertrouwensfunctie wil vervullen. Dat is een baan met risico's voor de nationale veiligheid, bijvoorbeeld omdat iemand toegang heeft tot staatsgeheime informatie of vitale systemen voor het land. De minister bepaalt om welke functies dat gaat.
De AIVD kijkt of sollicitanten in het verleden in aanraking zijn geweest met politie, of ze ondemocratische sympathieën koesteren en of ze chantabel zijn, door bijvoorbeeld een verslaving, affaires of schulden. Het onderzoek gaat verder dan een Verklaring Omtrent het Gedrag, waarbij alleen gekeken wordt of er strafbare feiten zijn gepleegd.
Doopceel gelicht
Om te kijken of iemand acceptabel is worden archieven doorgespit, zoals de Gemeentelijke Basisadministratie, Bureau Kredietregistratie en de eigen informatie van de AIVD. Heeft iemand in het buitenland gewoond, dan wordt ook de inlichtingendienst van dat land benaderd voor informatie.
Daarnaast worden er vaak gesprekken gevoerd met de sollicitant en zijn naaste omgeving. Met wie maakt de AIVD niet bekend.
Er zijn drie soorten onderzoeken, die acht tot tien jaar terugkijken in het verleden. Bij de zwaardere varianten wordt er ook gekeken naar de afgelopen vijf jaar uit het leven van de partner van een persoon.
Politiemol
Een VGB wordt geweigerd als er vraagtekens zijn over de eerlijkheid, onafhankelijkheid, loyaliteit of integriteit van de onderzochte persoon. In sommige gevallen wordt er geen verklaring afgegeven omdat er gegevens ontbreken, bijvoorbeeld als er geen goed onderzoek in het buitenland kon worden gedaan.
Dat gebeurde in het geval van de politiemol, bij wie geen antecedentenonderzoek voor zijn Oekraïense vrouw kon worden gedaan, omdat er geen contacten met de veiligheidsdiensten daar waren.
De bijna duizend gevallen die in 2014 geen VGB kregen, waren "merendeels functies in de sector burgerluchtvaart", schrijft de AIVD in het jaarverslag. Daar zijn ook de meeste vertrouwensfuncties te vinden.
Een onderzoek duurt zo'n acht weken. Als iemand wordt afgewezen kan die persoon in beroep gaan bij de minister of de rechter. In de praktijk komt dat echter weinig voor.