Waarom de koning zwijgt over de vluchtelingencrisis

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

De aanpak van de vluchtelingencrisis leidt in Nederland tot verdeeldheid en felle discussies. De koning heeft meer dan eens gezegd het tot zijn taak te rekenen verbinding tussen mensen tot stand te brengen en op de bres te staan voor nationale eenheid en saamhorigheid. Hij zei het letterlijk in zijn inhuldigingsrede: "Ik wil verbindingen leggen."

Toch zwijgt Willem-Alexander over de vluchtelingencrisis. Het illustreert hoe netelig en lastig het is om als staatshoofd boven de partijen te staan.

Als er nationale eenheid is, zoals rond de MH17-ramp, kan hij die onderstrepen, maar als er nationale verdeeldheid is, zoals in de vluchtelingencrisis, moet hij zich afzijdig houden. Anders wordt hij een speelbal van de politiek. Het is de paradox van het constitutioneel koningschap.

De koning heeft nauwelijks manoeuvreerruimte en het gevaar bestaat dat het staatshoofd naar de marge van de samenleving wordt gedrongen als hij zich uitspreekt over lastige onderwerpen. Zoiets kan op termijn de relevantie en acceptatie van de monarchie aantasten.

Worstelen

Dat Willem-Alexander en zijn adviseurs met deze situatie worstelen, blijkt uit een paar recente voorvallen. Zo sprak de koning vorige maand met medewerkers van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in Rijswijk. Daar hoorde de pers pas achteraf van. Heel terloops en indirect stipte de koning vorige week de vluchtelingenproblematiek aan bij de uitreiking van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst aan de uit Syrië afkomstige Rabi Koria. Willem-Alexander zei toen: "Ervaringen uit verre streken kunnen in de Hollandse klei uitstekend wortel schieten en vrucht dragen."

Koningin Beatrix wilde de bevolking nog wel eens de morele maat nemen en een spiegel voorhouden. Ze wijdde herhaaldelijk warme woorden aan de integratie van buitenlanders in de Nederlandse maatschappij en aan de multiculturele samenleving. Maar toen de politieke verhoudingen en omgangsvormen in Nederland verscherpten, kwam haar dat op stevige kritiek van met name PVV-leider Geert Wilders te staan. Die noemde haar Kersttoespraak in 2007 "multiculti-onzin" en wilde haar daarom "uit de regering zetten".

Gezag

De omstandigheden voor Willem-Alexander om de sociale samenhang te bevorderen via een (onpartijdig getoonzet) moreel leiderschap zijn complex. De politieke verdeeldheid is groot, de polarisatie is scherp en de toon van het politieke debat venijnig. De koning is nog bezig met het opbouwen van gezag. De regeringscoalitie van VVD en PvdA is ideologisch weinig homogeen en kan niet rekenen op een robuuste meerderheid in het parlement. Dat gaat allemaal ten koste van de speelruimte van de koning.

Toch zou een bezoek aan een opvangcentrum van asielzoekers, gecombineerd met gesprekken van kritische omwonenden, in overeenstemming zijn met de zelfgekozen opdracht van de koning om verbindingen te leggen waar verdeeldheid heerst. Hij zou een voorbeeld kunnen nemen aan zijn Belgische collega. Koning Filip bracht een paar weken geleden een bezoek aan een centrum voor asielzoekers in zijn land. Hij sprak daar met hulpverleners en asielzoekers.