Op zoek naar sporen van 200 jaar Koninkrijk in Indonesië

“Om 200 jaar Koninkrijk te vieren, moet je wel eerst iets uitpraten. Dat Nederland, zeg maar, aan de foute kant van de geschiedenis zat.” Het komt een beetje voorzichtig uit de mond van journalist en zanger Ricci Scheldwacht. Alsof hij, met zijn Nederlands-Indonesische bloed, niet precies weet aan welke kant van de geschiedenis hij zelf staat.

Samen met andere indo’s bespreekt hij zijn gemengde gevoelens aan een Indische rijsttafel met Waldemar Torenstra en Eelco Bosch van Rosenthal. Ze constateren dat de voormalige koloniën nauwelijks aan bod komen tijdens de viering van 200 jaar Koninkrijk. Terwijl de woekerwinsten uit Nederlands- Indië toch lange tijd de kurk vormden waar het koninkrijk op dreef. En dat ook Suriname 150 jaar lang erbij hoorde, al wilde Den Haag dat soms liever niet weten.

Vervolg

Om de voormalige koloniën toch een plek op het feestje te geven, doken Eelco Bosch van Rosenthal en Waldemar Torenstra in hun geschiedenis. Het tweeluik is een vervolg op hun vijfdelige serie Het Koninkrijk, die de NOS vorig jaar uitzond. Vanavond staat Nederlands-Indië centraal.

In hun zoektocht naar sporen van het gedeelde verleden, stuit Waldemar in Jakarta meteen op een opmerkelijk fenomeen. Een groepje mannen in Nederlandse uniformen, met ronde tropenhelmen op. Elke zondagochtend rijden ze op mooie koloniale fietsen rondjes op een plein.

“Wij zijn de Nederlanders dankbaar”, zegt Eldy plechtig in het Nederlands. “Ze bouwden hier treinstations, brachten ons onderwijs en westerse cultuur.” Het is een opmerkelijk positief geluid, dat Waldemar niet veel vaker zal horen in Indonesië.

Bloedbad

Het had weinig gescheeld of koning Willem I was maar korte tijd de baas in de Indische archipel. Al in 1825 begon de Javaanse prins Diponegoro een opstand. Het werd een langdurig bloedbad, er vielen 200.000 doden aan Javaanse kant en 15.000 koloniale militairen vonden de dood. Waldemar bespreekt deze Java-oorlog met de biograaf van Diponegoro en Eelco met een nazaat van de Nederlandse generaal die de prins, middels verraad, gevangen nam.

Helden als prins Diponegoro, daar is Indonesië dol op. Er zijn maar liefst 156 officiële nationale helden, veelal strijders tegen het koloniale bewind. Ze staan op bankbiljetten, standbeelden en worden uitvoerig beschreven in de schoolboeken.

Waldemar gaat naar een school in Bandung, om te zien wat de kinderen precies leren over de koloniale periode. Dat is snel duidelijk: de Nederlanders waren fout, de Indonesiërs waren goed. Nationalisme viert nog altijd hoogtij in het onderwijs, zegt historicus Farabi. “Hier is alles altijd zwart-wit, terwijl in werkelijkheid de geschiedenis grijs is.”

Waldemar demonstreert het koloniale leven op een theeplantage. Tempo doeloe en de tijd dat Indië de Nederlandse schatkist vele miljoenen oplevert. Maar Nederland wil steeds meer, en begint een wrede oorlog om ook Atjeh te veroveren.

In een emotioneel gesprek eert een bekende Atjehse feministe haar grote heldin, Cut Nyak Dhien, die de heilige oorlog tegen de koloniale troepen aanvoerde. Tegelijkertijd bezoekt Eelco een nazaat van een Nederlandse officier die door Cuts strijders werd gedood.

Gitzwarte periode

Hoe belangrijk Indië voor Nederland was, bleek vooral na 1945. De Indonesische leiders Sukarno en Hatta riepen na de Japanse bezetting de onafhankelijkheid uit, maar Nederland wilde koste wat kost het gezag terug.

Er brak een gitzwarte periode aan. Eerst de Bersiap, waarbij jonge nationalisten wraak nemen op Nederlanders en indo’s, daarna de politionele acties. Waldemar en Eelco praten hierover met actrice Wieteke van Dort en een paar indo’s, die uiteindelijk ‘hun’ land hebben moeten verlaten. Velen hebben het er nog steeds moeilijk mee.

NOS Het Koninkrijk: Wil iemand weten waar Indië nog ligt? Vanavond 21.05 - 21.50 uur, NPO 2 en NOS.nl. Regie: Arjan Nieuwenhuizen, redactie: Esther Bootsma. Vrijdag 18 september om 21.05 uur is de uitzending over Suriname te zien op NPO 2 en NOS.nl.