De kleren van de koning: uniform of kostuum?

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis

Redacteur Piet van Asseldonk schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

De ene keer wel, de andere keer weer niet. En vaker niet dan wel. Wanneer trekt de koning zijn uniform aan? Bij een jubileumbijeenkomst van het Regiment van Heutsz afgelopen woensdag en bij de herdenking van de Slag bij Waterloo een dag later droeg de koning geen uniform.

Maar volgende week zaterdag op de Nederlandse Veteranendag in Den Haag zal hij, net als op Veteranendag vorig jaar, vrijwel zeker wél in uniform verschijnen. Na zijn aantreden als koning en zijn daarmee verbonden ontslag als militair is Willem-Alexander, op enkele militaire bijeenkomsten na, nog maar zelden in uniform te zien.

Koninklijk distinctief

Toch heeft hij dankzij een speciale, op hem als koning toegesneden regeling ook als niet-militair het recht om een uniform te dragen. Hij heeft er drie: de ceremoniële tenues van marine, luchtmacht en landmacht, maar zonder rangonderscheidingstekens. In plaats daarvan kwam een ‘koninklijk distinctief, een combinatie van drie van de regalia, te weten de Rijksappel, het Rijkszwaard en de Scepter.’

Het werd allemaal tot in de puntjes geregeld en vastgelegd in een kleurrijk geïllustreerd Koninklijk Besluit.

Als Prins van Oranje droeg Willem-Alexander, ook bij niet-militaire bijeenkomsten, juist heel vaak een uniform, zoals bij zijn huwelijk, op Prinsjesdag, de Dodenherdenking op de Dam en bij staatsbezoeken samen met Beatrix. Toen hij vlak voor zijn inhuldiging desgevraagd ‘op de meest eervolle wijze’ ontslag uit dienst kreeg, was Willem-Alexander zowat 28 jaar militair geweest.

Hij vervulde in die tijd zijn dienstplicht bij de marine, behaalde zijn groot militair vliegbrevet bij de luchtmacht en volgde colleges bij het Instituut Defensieleergangen, zij het niet meer in een actieve rol, maar als ‘reservist’ in hoge, onbezoldigde legerrangen bij de verschillende legeronderdelen.

Het ontslag uit dienst van Willem-Alexander bij zijn aantreden als koning heeft alles te maken met de regels van ons staatsrecht. Volgens artikel 97 van de Grondwet heeft de regering ‘het oppergezag over de krijgsmacht’. Bij ons bestaat de regering uit kabinet én staatshoofd/koning.

Willem-Alexander zei het in de Defensiekrant zo: “Aangezien de koning behoort tot de Nederlandse regering, kan ik geen actief dienend militair meer zijn.” Je kunt nu eenmaal niet, zelfs niet als politiek ‘machteloos’ constitutioneel vorst, mede het oppergezag hebben over een leger, waar je als ondergeschikt militair zelf deel van uitmaakt.

Opperbevelhebber

In andere monarchieën, zoals in België, heeft de koning vaak nog wel de, overigens ceremoniële, functie van opperbevelhebber van de krijgsmacht.

Door de Nederlandse staatsrechtelijke ordening was het de krijgsmacht dus niet vergund in Willem-Alexander, na de dood van Willem III in 1890, weer eens een koning als opperbevelhebber te kunnen verwelkomen; zelfs niet in naam.

De regeling die het de koning toestaat ‘om bij gelegenheden die hij daarvoor ceremonieel en representatief geschikt acht’ een uniform te dragen en waarvan hij maar spaarzaam gebruik maakt, werd door hem indertijd via de Defensiekrant aldus begroet: “Om onze sterke band te onderstrepen zal ik graag gebruikmaken van dat recht. Ik ben trots op onze krijgsmacht en haar militairen.”.