Napoleon vond in Nijmegen bijna zijn Waterloo

• Maino Remmers

  Verslaggever

Door verslaggever Maino Remmers in Nijmegen

Op 30 oktober 1811, vier jaar dus voor de val bij Waterloo, brengt Napoleon een bezoek aan de stad Nijmegen om er de vestingwerken te inspecteren. Hij was die ochtend met gezwinde spoed vertrokken vanaf Paleis Het Loo. De stad Arnhem liet hij links liggen, ondanks de drie triomfbogen die daar voor hem waren opgericht.

De keizer keek vanaf de ruïne van de burcht bij Het Valkhof in Nijmegen neer op de Waal. Het verhaal gaat dat hij per koets ook richting de Waalkade ging. Maar toen ging het plotseling mis: de paarden sloegen op hol. In volle draf stevende het span af op het water, tot een lid van Napoleons lijfwacht met een ruk aan de teugels de paarden tot bedaren bracht. Bonaparte ontsnapte zo aan de verdrinkingsdood.

De redder, een veteraan uit Pruisen, kreeg als dank een bijzonder kostbaar horloge van kristal en goud mee naar huis. Sindsdien verschijnen er telkens mensen die menen het horloge van Napoleon te hebben gevonden. Wie goed zoekt, vindt in de kapel op de heuvel bij museum Het Valkhof een steen met daarin een afbeelding van het uurwerk.

Julius Caesar

"Geen idee of dat verhaal wel waar is", zegt historicus Peter van der Heijden. "Napoleon reed als generaal altijd zelf op een paard en zat niet als een watje in een koets. Maar het is een mooi verhaal".

Ook zijn er de verhalen over de verdwenen buste van Napoleon die het stadsbestuur op een grote zuil voor de Barbarossaruïne bij Het Valkhof liet plaatsen. "Men wilde ter ere van Napoleon een verwijzing maken naar de Romeinse keizer Julius Caesar, waarvan zuilen zouden zijn aangetroffen in de resten van de kapel op de heuvel. Enig narcisme paste wel hem wel".

Rondreis

Napoleon maakte in 1811 een rondreis van enkele maanden door ons land, van Willemstad (aan het Hollands Diep), Alkmaar en Den Helder tot Amsterdam en Utrecht. Na bezoeken aan Deventer en Zwolle reisde hij dus naar Nijmegen, om via Grave Duitsland in te trekken.

"Daarna is hij nooit meer in ons land geweest", zegt Van der Heijden. "Hij ging vrij snel richting Rusland. Daar ging het al sterk bergafwaarts. In zijn kielzog moesten veel Nederlandse dienstplichtigen mee. Die stierven daar vaak een barre dood."

De invoering van de dienstplicht was één van de erfenissen van Napoleon Bonaparte, net als onze achternamen en de regel dat iedereen zich moet inschrijven bij de burgerlijke stand. "Maar ook de scheiding van kerk en staat en het instellen van de vaste maten kilo en meter", zegt Van der Heijden.

Zo moesten parochies de torens van kerken afstaan aan de gemeente, omdat ze militair van strategisch belang waren als uitkijkpost.

Armoedige tijd

Het begin van de 19e eeuw was een economisch armoedige tijd. Er was veel verzet tegen de Franse overheersing. Nijmegen was toen een garnizoensstad, waar 6000 soldaten waren ingekwartierd onder de 12.000 inwoners. De stad kreeg de rekening gepresenteerd. Men vond Napoleon kortaf, nukkig. Wellicht was hij door zijn drift om zijn imperium verder uit te breiden, in weinig anders geïnteresseerd.

Misschien was Nijmegen rond het bezoek in 1811 versierd en stonden ook hier triomfbogen. Er is echter nergens in de verslagen van het stadsbestuur iets over terug te lezen. Misschien viel het bezoek tegen of was Napoleon vermoeid? Of trok hij zich terug met zijn jonge vrouw in het huis van Baron van Nyvenheim?

Buste verwijderd

Na het vertrek van de laatste Fransman in januari 1814, ruim een jaar voor de fatale slag bij Waterloo, werd de marmeren buste van Napoleon op last van het gemeentebestuur verwijderd. Van zowel de buste als van het gipsen exemplaar dat daaraan voorafging, is het lot onbekend.

Een luisteraar uit Wageningen berichtte ons vanmorgen dat resten zouden zijn teruggevonden. "Ach", zegt Van der Heijden. "Er zijn zoveel afgietsels van Napoleon, dat het maar de vraag is of die resten ooit hier boven de Waal uittorenden."