Winnaars Spinozapremies bekendgemaakt

Natuurkundige René Janssen, wiskundige Aad van der Vaart, geneticadeskundige Cisca Wijmenga en cultureel antropoloog Birgit Meyer krijgen dit jaar een Spinozapremie, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. De toekenning werd bekendgemaakt bij het slot van Bessensap, een jaarlijks congres in Den Haag over wetenschap en journalistiek.

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) kent de premie toe aan wetenschappers die verbonden zijn aan een Nederlandse universiteit en in hun veld tot de wereldtop behoren. Op maandag 14 september worden de premies uitgereikt in de Nieuwe Kerk in Den Haag. De bekroonde wetenschappers maken dan bekend aan welk nieuw onderzoek ze hun Spinozapremie van 2,5 miljoen euro gaan besteden.

Statistiek

Wiskundige Aad van der Vaart van de Universiteit Leiden onderzoekt complexe statistische methoden. Zijn wiskundige inzichten worden gebruikt in onderzoek van onder andere epidemiologen en econometristen. Daarnaast doet hij ook toegepast onderzoek in samenwerking met vooraanstaande biologen, demografen, genetici en bio-informatici.

Met een groep demografen uit Cambridge heeft hij bijvoorbeeld onderzocht hoe oud mensen werden in de 17e eeuw. De demografen hadden al sterftecijfers uit kerkboekjes uit die tijd gehaald, maar daar stond niet iedereen in. Van der Vaart was in staat om deze cijfers aan te vullen met behulp van statistische methoden.

Van der Vaart won ook al eens de Van Dantzig Prijs, de meest prestigieuze onderscheiding voor jonge Nederlandse statistici.

Zonnecellen

Hoogleraar René Janssen van de Technische Universiteit Eindhoven onderzoekt de organische zonnecel. Deze 'plastic zonnecellen' zijn goedkoper te produceren, ze zijn dunner, en hebben een grotere buigzaamheid dan de silicium-zonnecellen die nu veel gebruikt worden.

Dat maakt ze toepasbaar in bijvoorbeeld elektrische auto's, ramen van huizen en zonweringen. Plastic zonnecellen kunnen daarnaast mogelijk een ander probleem oplossen: naar verwachting is de wereldvoorraad aan silicium rond 2025 uitgeput.

Op dit moment leveren de organische zonnecellen nog onvoldoende elektriciteit. De cellen moeten nog wel verbeteringen ondergaan vóór ze commercieel toegepast kunnen worden. Janssen verwacht dat daar nog een aantal jaren voor nodig is.

Menselijke genetica

Cisca Wijmenga is een van de motoren achter het vinden van genetische oorzaken van ziektes. Ze vond de genen die verantwoordelijk zijn voor glutenallergie, ofwel coeliakie, een aangeboren chronische darmaandoening. Ook ontwikkelde ze een snelle, betrouwbare en eenvoudige test voor die ziekte die bovendien goedkoop is.

Iemand die aan deze ziekte lijdt mag geen gluten eten. Die zitten in alle tarwesoorten en in elk product waarin (een beetje) tarwe verwerkt is. De gluten leggen de darmvlokken plat waardoor voedsel niet goed wordt opgenomen. De ontsteking kan leiden tot (ernstige) buikpijn. Ze deed zulk onderzoek ook naar de genen die diabetes type 2 en leukemie veroorzaken.

Wijmenga is nauw betrokken bij LifeLines, een omvangrijk project waarbij onderzoek wordt gedaan aan erfelijk materiaal van 167.000 mensen uit de drie noordelijke provincies. Intussen is het aantal bloed- en urinemonsters opgelopen tot 8 miljoen. Ze is ook een van de drijvende krachten bij Genome of the Netherlands, een project waarbij de genomen (zeg maar de erfelijke kaart) van 250 Nederlandse families werd ontrafeld.

Religie

Cultureel antropologe Birgit Meyer van de Universiteit Utrecht combineert filosofie, godsdienstwetenschap en mediastudies om geloof en religie te analyseren. Zo heeft ze de relatie tussen de verspreiding van het christendom en kolonialisme in Afrika onderzocht.

In haar meest recente project onderzoekt ze de relatie tussen media, zintuiglijke ervaring, materiële cultuur en religie in het alledaagse leven. Later dit jaar verschijnt haar boek over Ghallywood- de Ghanese film industrie. In april werd bekend dat ze dit jaar ook de Prijs Akademiehoogleraren van de KNAW krijgt. Bij die oeuvreprijs hoort een bedrag van 1 miljoen euro.