10 mei 1940: machteloos, maar niet moedeloos

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

Door verslaggever Jeroen Wielaert

Ze waren kansloos en machteloos, maar niet moedeloos. Tal van Nederlandse soldaten hebben na de Duitse inval in de vroege ochtend van vrijdag 10 mei 1940 op veel plekken heftig tegenstand geboden. Het is 75 jaar geleden.

Aan Nederlandse zijde was een groot tekort aan moderne wapens en oefening, maar niet aan de wil tot vechten, vijf dagen lang. Het is de kern van het boek Een Korte Oorlog van historicus Rein Bijkerk. Hij nuanceert daarmee het beeld dat het Nederlandse leger helemaal niets voorstelde vergeleken met de Duitsers.

Proclamatie

De oorlog was al een paar uur begonnen toen om acht uur in de morgen op de radio de proclamatie van koningin Wilhelmina werd voorgelezen. Oudere lezers kunnen het zich wellicht nog herinneren.

"Mijn volk, nadat ons land met angstvallige nauwgezetheid al deze maanden een strikte neutraliteit had in acht genomen en terwijl het geen ander voornemen had dan deze houding streng en consequent vol te houden is in de afgelopen nacht door de Duitse Wehrmacht een plotselinge aanval op ons gebied gedaan. Dit niettegenstaande de plechtige toezegging dat de neutraliteit van ons land zou worden ontzien, zolang wij haar zelf handhaafden."

Fall Gelb

Het heeft geen enkele indruk gemaakt op Adolf Hitler. In de grootscheepse operatie Fall Gelb hadden zijn parachutisten en luchtlandingstroepen inmiddels de vliegvelden Ypenburg, Valkenburg en Ockenburg bezet rond Den Haag. Ze waren uit op de uitschakeling van het regeringscentrum en de arrestatie van de koningin, als onderdeel van de totale verovering van de Vesting Holland.

De Führer kreeg niet direct zijn zin. Nederlandse troepen vernielden veel transportvliegtuigen die brandend bleven liggen op de landingsbanen. Er konden geen nieuwe troepen worden aangevoerd. Veel Duitsers raakten gedemoraliseerd. In de loop van die vrijdag werden de vliegvelden heroverd, voor Nederland, door Nederlandse soldaten. De Duitsers hadden 10.000 man willen afzetten bij Den Haag. Het werden er maar 3500.

Juichende koppen

Op zaterdag 11 mei reageerden de Nederlandse kranten met juichende koppen over het afslaan van de strategische overval. Op dat moment bestond nog de hoop dat de Fransen en de Engelsen Nederland te hulp zouden schieten. Er was enorme nervositeit en angst onder de burgerij. De Duitsers hadden de actualiteit al ingehaald: ze waren begonnen aan de bestorming van de Grebbeberg.

Bijkerk beschrijft niet alleen de grote lijnen van het verloop van die vijfdaagse oorlog. Treffend zijn de verhalen over individuele heldenmoed. Zoals de bestorming van Villa Dorrepaal door cavalerieluitenant Maduro met zijn groep, tussen Ypenburg en Rijswijk, op dag 1. Of soldaat Migchelbrink, tragische held van de Grebbeberg. Zo komen er meer voor in het boek – stuk voor stuk dapperen van die eerste vijf dagen.

Onbegrip

De bevelhebber van de troepen bij de Grebbelinie, generaal Harberts, gaf de toon aan in volkomen onbegrip voor zijn manschappen. Bijkerk: "Hij had het maar over een paar honderd, brutale doortastende Duitsers en die Nederlanders zouden veel te makkelijk op de loop zijn gegaan. Volkomen onzin. Harberts is een onaangenaam mens. Hij heeft het na de oorlog volgehouden bij een parlementaire enquêtecommissie en daarna nog eens in een televisie-uitzending in 1970. Dat heeft grote woede veroorzaakt bij de Grebbeberg-veteranen."

Is het boek een vorm van eerbetoon?

Bijkerk: "In die zin: je moet de meidagen serieus nemen. Er zijn voorbeelden van knulligheid, maar dat hoort bij een leven en een land dat niet gewend is om oorlog te voeren."