'Het Westen ziet alleen de pijn van de Armeniërs'
Door correspondent Lucas Waagmeester
"Ik waarschuw de paus deze fout niet nog eens te maken,” zei een furieuze president Erdogan. Paus Franciscus was volgens premier Davutoglu zelfs in een duivels complot gestonken. De paus noemde de massamoord op Armeniërs tussen 1915 en 1917 vorige week genocide. Turkije was woest.
Morgen is het precies honderd jaar geleden dat de eerste Armeniërs in Istanbul werden opgepakt en gedeporteerd. Op veel plekken in de wereld wordt dat herdacht. En erover gedebatteerd, want de kwestie leidt nog altijd tot spanning.
De Turkse publicist Mustafa Akyol, columnist voor onder andere de New York Times en de Turkse krant Hürriyet, was een van de weinige Turken die een genuanceerde reactie schreven op de woorden van de paus. Zijn column verscheen in de vorm van een brief aan de paus, waarin hij om begrip vroeg voor het Turkse standpunt.
Voelde u zich persoonlijk aangevallen toen de paus het woord ‘genocide’ gebruikte?
Nee, dat niet. Maar ik ben ook geen fan van het woord als het gaat over de moorden op Armeniërs. Een miljoen mensen zijn omgekomen, er is geen twijfel dat er verschrikkelijke dingen zijn gebeurd. En wij Turken zouden daar meer oog voor moeten hebben en moeten herdenken. Dat alles heeft een naam, maar ik noem het geen genocide. Omdat ik de gebeurtenissen zie in een groter verband.
Over welk groter verband hebt u het dan?
In mijn brief aan de paus schrijf ik dat ik zelf een Kaukasiër ben. Mijn islamitische, Turkse voorouders zijn gedeporteerd door de Russen, zij hebben iets soortgelijks meegemaakt. De moorden op Armeniërs zijn onderdeel van een hele serie gebeurtenissen, in de periode dat het Ottomaanse rijk uiteenviel.
Turken en moslims zijn verjaagd uit de Kaukasus en uit de Balkan. Dit soort zuiveringen en moordpartijen gebeurden van alle kanten. Als het Westen naar deze periode kijkt, zien ze alleen het leed van de Armeniërs. Wij Turken zien het bredere verhaal, waarin ook wij veel geleden hebben.
Waarom ziet het Westen alleen het leed van de Armeniërs?
Ik denk dat het puur menselijk is om eerder het leed te zien van de mensen die dicht bij je staan. Armeniërs zijn christenen. En er is een grote Armeense diaspora in het Westen. Zij hebben hun verhaal levend gehouden in het Westen. Dat kun je ze niet kwalijk nemen, maar daarom is dat verhaal bekend.
Daarnaast waren de Armeniërs tijdens de Eerste Wereldoorlog bondgenoten van de geallieerden, terwijl de Ottomanen meevochten met de vijand. Ook toen al was er meer aandacht bij de westerse machten voor het Armeense leed. Dat is altijd zo gebleven, en dat is begrijpelijk.
Wat zit er achter de enorme woede bij Turken als het woord genocide toch valt?
De Turkse politieke cultuur is nog niet zo volwassen. Zelfkritiek wordt vaak gezien als zwakte. Daarnaast is het vooral het Westen dat erop aandringt om de genocide te erkennen. Terwijl het Westen hier gezien wordt als imperialistisch, het Westen wil ons zijn standaarden opdringen.
We zijn niet geneigd iets te accepteren als dat Westen ons ertoe dwingt. Dat zou ons niet blind moeten maken voor het Armeense drama. Maar het zou wel helpen als de rest van de wereld meer bereid zou zijn het hele verhaal te zien.
U ziet het hele verhaal, waarom noemt u het zelf dan niet gewoon genocide?
Dat is zo’n obsessie geworden voor iedereen. De vraag of het genocide moet heten, is een juridisch debat. Het gaat voorbij aan het immense menselijk drama waar we over praten. Het enige punt dat ik wel maak is dat dit niet de Holocaust was. Toen wilden de nazi’s Joden uitroeien, daarmee is dit niet te vergelijken.
In 1915 wilden de Ottomanen het land veilig stellen voor alleen Turken. Uit angst dat de Armeniërs er anders een onafhankelijk Armenië zouden uitroepen. Daarmee was deze misdaad voor mijn gevoel meer een etnische zuivering, en geen genocide.