Scholen hebben steeds meer moeite om leraren Duits te vinden. De tekorten worden de komende jaren groter dan ooit. Oudere docenten gaan met pensioen, terwijl de lerarenopleidingen veel te weinig nieuwe leraren afleveren.
Ook Nederlands, Frans en Engels kampen met tekorten, maar daar zijn ze minder nijpend. Bovendien zullen de lerarentekorten bij deze vakken geleidelijk verdwijnen doordat het aantal leerlingen gaat dalen. Voor Duits is die daling niet voldoende. Als er verder niets verandert, blijft dit vak ook in de verdere toekomst met serieuze tekorten kampen.
Bij Duits wordt het lerarentekort dit jaar geschat op tussen de 4 en 5 procent. Dat betekent dat er zo'n 150 docenten te weinig zijn. Het vak kampt bovendien met een kwaliteitsprobleem. In de hoogste klassen van het vwo moeten bij voorkeur universitair geschoolde eerstegraders staan, maar die zijn zeldzaam.
Imagoprobleem
Mede daardoor kampt het vak ook met een imagoprobleem. Er zijn maar weinig docenten die hun leerlingen enthousiast weten te maken voor de Duitse taal en cultuur. En daardoor gaan maar weinig leerlingen Duits studeren.
Gemiddeld halen per jaar ruim twintig universitair opgeleide eerstegraadsleraren Duits hun diploma. De aantallen nieuwe tweedegraadsdocenten zijn hoger, en ook kunnen studenten op enkele hogescholen een eerstegraads bevoegdheid halen. Maar de instroom voldoet bij lange na niet aan de behoefte.
Sommige middelbare scholen hebben Duits daarom inmiddels van het programma geschrapt. Dat kan, want Duits is geen verplicht vak meer. Andere scholen zetten tijdelijk onbevoegde docenten in, of vormen 'plofklassen', overvolle klassen waardoor minder docenten nodig zijn.
'Muttersprachler'
Veel scholen zetten ook Duitsers en andere buitenlanders voor de klas. Precieze cijfers zijn niet bekend, maar duidelijk is dat het percentage Duitsers voor de klas substantieel is.
Toch kan de komst van Duitstalige docenten het lerarentekort niet volledig oplossen. Geschikte Muttersprachler (of native speakers, om het in begrijpelijk 'Nederlands' te zeggen) zijn niet makkelijk te vinden.
Duitstalige docenten kun je niet zo maar voor een Nederlandse klas zetten, omdat daarvoor ook een goede kennis van de Nederlandse taal en cultuur vereist is.
Ze blijven vooral als ze verliefd worden.
Volgens Ewout van der Knaap, hoofddocent Duitse letterkunde aan de Universiteit Utrecht en coördinator van de tweejarige lerarenopleiding, is het voor Duitsers bovendien niet per se aantrekkelijk om op een Nederlandse school te werken. Ze kunnen er minder de diepte in, de leerlingen zijn doorgaans minder meegaand dan in Duitsland, de werkdruk is hoger en de salarissen zijn lager.
"Ze blijven vooral als ze verliefd worden en hier een bestaan opbouwen. Anders gaan ze na de opleiding weer terug", zegt Van der Knaap. "Dus we moeten het aantrekkelijk voor ze maken."
In Duitsland stonden de leerlingen op als de leraar binnenkwam.
Voor leraren uit Duitsland kan de kennismaking met een Nederlandse klas een cultuurshock zijn, zegt Bettina Merten, die zelf lesgeeft op een school in de Bijlmer. Merten zelf kan goed met Nederlandse leerlingen omgaan, omdat ze al 17 jaar hier woont. Maar toen ze op haar veertiende met haar moeder uit Oost-Duitsland naar Amstelveen verhuisde, was ze geschokt door de brutaliteit van haar klasgenoten.
"In Oost-Duitsland stonden we nog op als de leraar de klas binnenkwam. Dat gezag was hier totaal afwezig. Er zijn genoeg Duitsers die daarop afknappen."
Vrijgevochten
Sinds 2000 wordt geprobeerd in Duitsland studenten voor het Nederlandse onderwijs te interesseren. Het Europees Platform haalt elk jaar zo'n tien Duitstalige studenten naar Nederland, waar ze aan een universiteit in twee jaar worden opgeleid tot eerstegraads leraar.
De Universiteit Utrecht en de Radboud Universiteit in Nijmegen hebben daarnaast eigen plannen om Duitstalige studenten naar Nederland te halen. Ze gaan bij zusteruniversiteiten in Duitsland studenten uitnodigen om een tijdje in Nederland te studeren. Op termijn hopen ze hiermee elk vijf eerstegraads leraren per jaar extra af te leveren.
De grootste leverancier van Duitstalige leraren is tot nu toe de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Daar studeren tientallen Duitstalige studenten uit de grensregio. Maar de HAN is onlangs gestopt met het werven van die studenten. Het levert simpelweg te veel problemen op. Veel studenten beheersen het Nederlands niet goed en hebben te veel moeite met de vrijgevochten Nederlandse scholieren.
Saai
En zo lijkt de oplossing toch om meer Nederlandse jongeren te vinden die leraar Duits willen worden. Maar hoe dat te doen? Uit onderzoek bleek een paar jaar geleden dat veel leerlingen nog wel het belang van Duits inzien, maar het ook zien als een saaie en lelijke taal.
Om het probleem aan te pakken zijn de Duitse ambassade, het Goethe-Instituut, het Duitsland-Instituut en de Duits-Nederlandse Handelskamer in 2012 begonnen met de actie Mach mit. Ze trekken langs Nederlandse scholen om leerlingen enthousiast te maken. Binnenkort is er weer een landelijke actiedag, waaraan 200 scholen meedoen.
Volgens de initiatiefnemers is de actie een succes. Het zou in elk geval tot meer bewustzijn van het belang van de Duitse taal hebben geleid. Maar het heeft zich nog niet vertaald in hogere aantallen jongeren die zich voor een studie Duits melden. En wie voor een studie Duits kiest, kiest niet automatisch voor het leraarschap. Het probleem blijft: wie wil er nog Duits geven?