'Ik werd niet gelukkig van linkse commentaren'

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

Het was mooi optrekken met de Mooie Jonge Goden. 1991 was het, Joost Zwagerman toerde met Herman Brusselmans en Tom Lanoye door Vlaanderen. In Brugge kwam het tot groot tumult, met ingrijpen van de politie. Mooie herinnering uit een schrijversleven, opgedoken bij de overdracht van Zwagermans archief aan het Letterkundig Museum in Den Haag. Daar komt ook een briefwisseling in voor van zo’n dertig jaar later, waarin Lanoye stelt dat Zwagerman rechts is geworden. Zo kan het gaan.

Voor Joost Zwagerman (Alkmaar, 1963) is het een lastige keuze geweest tussen de Universiteit van Amsterdam en het Letterkundig Museum. In Amsterdam was al het archief van Arnon Grunberg te zien bij de Bijzondere Collecties. "Het was een Ajax-Feyenoord voor mij", zegt Zwagerman. Hij koos ervoor om wat hij bewaarde aan allerlei materiaal (foto's, manuscripten brieven, e-mails) te schenken aan het Letterkundig Museum in Den Haag.

Opwinding

Brusselmans en Lanoye hadden in Vlaanderen al voor opwinding gezorgd. Zwagerman voegde zich als Hollander bij hen met Gimmick, zijn roman uit 1989. "Er waren toen helemaal geen jonge schrijvers, nu een heleboel", zegt hij. De voorstelling heette En Nu Serieus. Het liep volledig uit de hand, vooral door Brusselmans. Organisator Luc Corevitz mocht zich lange tijd niet in Brugge vertonen.

"We hebben niet voor niets geleefd", concludeert Zwagerman voor die tijd. Als schrijvers stonden ze destijds met één been in de popcultuur. Hun proza was jong en wild, was de beleving en zo was ook hun optreden. Met Brusselmans kwam de Veronica-sound binnen in de literatuur, heette het. Het publiek is inmiddels veel moderns gewend. Zwagerman schreef behalve romans ook veel journalistiek werk over popmuziek, beeldende kunst en politiek. Dat maakt zijn archief veel meer dan een puur letterkundig, jong erfgoed.

Multicultuur

Er zit veel maatschappelijke betrokkenheid in zijn werk. Het rekent af met het verwijt dat de jonge generatie schrijvers geen engagement toont. "Daar heb ik me nooit iets aan gelegen laten liggen", zegt Zwagerman. In 2007 schreef hij zijn politieke pamflet De Schaamte voor Links.

Hij hield daarmee de PvdA een spiegel voor over de opstelling inzake de multiculturele samenleving. Vrij Nederland organiseerde daarna een avond met prominente partijleden als Wouter Bos, Jeroen Dijsselbloem en Ahmed Aboutaleb. Zwagermans archief bevat e-mails uit die dagen.

Zelftwijfel

Het is nog vers, als de dag van gisteren. "Er was geen zelftwijfel bij de PvdA", herinnert Zwagerman zich. "Wouter Bos wilde wel af van 'oud-links', het links waarin alle angels en klemmen van de multicultuur werden ontkend. Juist de PvdA, vond ik toen, had toen de politieke plicht om de schaduwzijden van de multicultuur te benoemen. Want als links dat niet deed, als de PvdA dat niet deed, gaf je het weg aan nieuw rechts."

Zwagerman heeft persoonlijk de reflex ondervonden. Het is te vinden in zijn archief. "Het was altijd: die persoon is rechts geworden. Dat gold voor Paul Scheffer, het gold voor mij. Ik heb ook een kleine briefwisseling met Tom Lanoye die dat zei. Ik vind het veel te belangrijk om aan Wilders over te laten. Ik ben een loyaal mens, maar ik ben er in mijn persoonlijk leven wel vrienden door kwijtgeraakt."

Theo van Gogh

Hij is nog jong genoeg, 51. Met zijn archief wordt niet alles van zijn schrijversbestaan bijgezet in Den Haag. De actualiteit van nu, met uiteenlopende vormen van extremisme, brengt hem niet meer tot nieuwe uitingen van betrokkenheid.

Met enige opluchting zegt Zwagerman: "In 2008 ben ik gestopt met sociale, maatschappelijk georiënteerde commentaren. Ik werd er niet gelukkig van. Het was na de recente gebeurtenissen in Parijs net als na de moord op Theo van Gogh. De mensen herhaalden zichzelf. Heel interessant, maar niet voor mij. Ik blijf schrijven over kunst, er komt weer een roman. Met dat archief had ik niet de gedachte om alles te begraven. Het is wel een avontuur."