Heeft geldverruiming de VS geholpen?

• Marten Wiegman

  Redacteur internationale economie

De Europese Centrale Bank maakt vanmiddag waarschijnlijk bekend op grote schaal staatsobligaties te gaan opkopen. Eén ding is in ieder geval makkelijk geweest voor de bestuurders van de ECB: ze hebben de afgelopen jaren rustig kunnen bestuderen hoe hun collega’s in de Verenigde Staten, Japan en Groot-Brittannië de geldkraan openzetten.

Want ook al is er veel discussie over de onconventionele maatregel waar de ECB zich vandaag over buigt, die landen hebben er al ervaring mee.

De ECB streeft meerdere doelen na als zij besluit de geldhoeveelheid te verruimen. De economische groei moet omhoog, waardoor meer mensen aan het werk komen. Ook de inflatie moet wat hoger, zodat de prijzen geleidelijk gaan stijgen. Daardoor gaan de lonen een beetje omhoog, waardoor de uitgaven toenemen, waardoor de economische activiteit toeneemt.

Als dat gepaard gaat met een aantrekkelijke koers van de euro kan de Europese export er ook nog van profiteren. Dat is in ieder geval de theorie.

Amerikaans voorbeeld

Vooral de Verenigde Staten zijn een lichtend voorbeeld. Snel na het begin van de crisis heeft de FED de Amerikaanse economie van geld voorzien en dat gebeurde met enorme bedragen. Maar liefst 4000 miljard dollar is de afgelopen jaren beschikbaar gesteld, totdat eind vorig jaar de tekenen van herstel steviger werden: een behoorlijke economische groei en afname van de werkloosheid.

Sindsdien is de kraan stukje bij beetje weer dichtgegaan, maar al dat extra geld circuleert nog wel. De FED durft het nog niet aan om de geldhoeveelheid weer te verminderen.

Maar volgens het IMF en de Wereldbank is Amerika het snelst groeiende werelddeel dit jaar. Ook komen er in de VS maandelijks enkele honderdduizenden banen bij. Dat lijkt in eerste instantie goed nieuws, maar is dat wel zo?

Structureel?

Zijn er niet heel veel kleine banen van slechte kwaliteit bijgekomen? Waarom stijgen de lonen niet of nauwelijks als er meer werk is? Waarom investeren Amerikaanse bedrijven amper en waarom zijn de Amerikaanse consumenten zo ontzettend voorzichtig met geld uitgeven?

Het is nog te vroeg voor definitieve conclusies, maar veel economen vragen zich af of de kwaliteit van de economische groei wel goed is, of er alleen herstel is of ook modernisering.

Europa heeft de afgelopen tijd vooral economisch hervormd. Dat gebeurde door middel van moeizame maar structurele veranderingen, waardoor bijvoorbeeld Spanje weer groeit en niet meer afhankelijk is van een overspannen bouwsector.

Verschillen

Er zijn grote verschillen tussen de Europese en de Amerikaanse economieën. Dus zal geldverruiming ook anders uitpakken. Het begint hetzelfde: de Centrale Bank koopt grote hoeveelheden staatsobligaties op van banken.

Daarmee krijgen de banken ruimte om hun geld anders te besteden, bijvoorbeeld door leningen te geven aan bedrijven. Maar dan komen de verschillen: in Europa is ongeveer 80 procent van de bedrijfsleningen afkomstig van banken en maar een klein deel van de kapitaalmarkten.

In de VS is dat precies andersom. Het extra geld in de VS is dus via de Centrale Bank, via de gewone banken voor een groot deel terechtgekomen in de kapitaalmarkt. Investeerders, hedgefunds zijn in die kapitaalmarkt allemaal op zoek naar de beste rendementen, de meeste winst. En die zijn bereid om daar flinke risico’s voor te lopen.

Achilleshiel

In Europa moet het extra geld van de Centrale Bank dus vooral via de gewone banken zijn weg vinden naar bedrijven.

Daar zit volgens veel critici een belangrijke achilleshiel: want de banken hebben de afgelopen jaren al eindeloos veel, min of meer gratis geld, beschikbaar gekregen van de ECB. Maar het aantal leningen aan bedrijven groeit niet of nauwelijks.

Omdat bedrijven zeer voorzichtig zijn. En omdat banken zo mogelijk nog voorzichtiger zijn. En in ieder geval veel minder risico’s willen nemen op de kapitaalmarkt dan hun Amerikaanse collega’s. Dus of nog meer geld daar verandering in brengt, betwijfelen veel economen.

Bubbels

En waar blijft het extra geld als het niet via de banken bij bedrijven terechtkomt? Ook daar heeft de Amerikaanse ervaring een belangrijke les opgeleverd. Want diegenen die over het extra geld kunnen beschikken, willen er vanzelfsprekend winst mee maken.

In het Amerikaanse geval leidde dat tot enorme geldstromen naar opkomende economieën in Zuid Amerika, Azië en bijvoorbeeld Turkije. De instroom van dollars zette de lokale munteenheden onder druk en leidde vervolgens tot valutacrises in Turkije, Brazilië en andere landen.

Als de ECB extra geld beschikbaar gaat stellen, is er dus geen garantie dat het geld ook binnen de Europese grenzen blijft.