'Illegaal moet veilig aangifte kunnen doen'
Illegalen moeten in Nederland veilig aangifte kunnen doen, vindt emeritus hoogleraar straf- en vreemdelingenrecht Anton van Kalmthout. Vandaag is een rapport gepresenteerd waarin hij en psycholoog Menno Jacobs in opdracht van de gemeente Eindhoven beschrijven welke mogelijkheden er zijn om mensen zonder geldige verblijfspapieren veilig aangifte te laten doen of een getuigenverklaring te laten afleggen.
Illegalen lopen nu het risico dat ze worden opgepakt en uitgezet. Ook kunnen ze een boete krijgen of maandenlang in vreemdelingendetentie worden gezet.
In combinatie met een natuurlijke angst voor de politie weerhoudt dit mensen er vaak van dat ze aangifte doen. Daardoor kan de politie informatie mislopen die belangrijk is voor de opsporing.
Willekeurig
Uit het rapport van Van Kalmthout en Jacobs komt naar voren dat de politie willekeurig met aangiftes van illegalen omgaat. In sommige gevallen kunnen illegalen zonder problemen aangifte doen, in andere gevallen worden ze opgepakt of krijgen ze een boete als ze bijvoorbeeld vertellen dat ze zijn verkracht of met de dood zijn bedreigd.
Ook stichtingen die zich inzetten voor illegalen schetsen een beeld van willekeur. Vaak hangt het af van de agent die toevallig de aangifte opneemt.
Proef
De politie in Amsterdam-Zuidoost geeft daarom sinds ruim een jaar illegalen de garantie dat ze vrij het politiebureau kunnen verlaten als ze aangifte doen van een misdrijf. Het is een proef die wordt gehouden na overleg met staatssecretaris Fred Teeven van Veiligheid en Justitie.
Van Kalmthout vindt het een idee om dit 'veilige loket' landelijk in te voeren, zolang er nog geen betere mogelijkheden zijn om veilig aangifte te doen.
Daarnaast ziet hij mogelijkheden in uitbreiding van een regel in de Vreemdelingenwet, die bepaalt dat illegalen die aangifte doen van mensenhandel of zware delicten op humanitaire gronden een tijdelijke verblijfsvergunning kunnen krijgen.
Aanzuigende werking
Critici zeggen dat het geven van een tijdelijke verblijfsvergunning bij een aangifte een aanzuigende werking heeft. Illegalen kunnen er ook misbruik van maken. Met een veilig loket 'free in, free out' is de kans op een aanzuigende werking volgens Van Kalmthout duidelijk lager.
Slachtoffers of getuigen kunnen ook iemand anders vragen om aangifte te doen. Daarmee wordt al een paar maanden ervaring opgedaan in Eindhoven.
Ik ben er van overtuigd dat de politie in de tussentijd op een verstandige manier omgaat met aangiftes door illegalen.
Of de proef in Amsterdam landelijk wordt ingevoerd, is maar de vraag. Volgens organisaties die ongedocumenteerden helpen is het een goede oplossing, maar staatssecretaris Teeven lijkt er niet erg voor te voelen. Volgens hem wordt er maar weinig gebruik van gemaakt.
Teeven zegt dat hij binnenkort door de politie geïnformeerd wordt over de resultaten en dat hij dan een besluit neemt over een vervolg. “Ik ben ervan overtuigd dat de politie in de tussentijd op een verstandige manier omgaat met aangiftes door illegalen", zegt hij.
Het is onverteerbaar dat iemand bijvoorbeeld een verkrachting, moord of mensenhandel niet durft te melden, uit angst zelf opgepakt te worden.
CDA-Kamerlid Oskam zegt dat zijn fractie de initiatieven in Amsterdam steunt. Hij wijst er wel op dat de politie bij een aangifte wel om een identiteitsbewijs moet vragen als er bijvoorbeeld een redelijk vermoeden van illegaal verblijf bestaat.
De CDA-fractie is geen voorstander van het uitbreiden van de Vreemdelingenwet. Dat brengt onnodige risico's op misbruik met zich mee, zegt Oskam.
PvdA-Kamerlid Attje Kuiken vindt dat mensen zonder verblijfstatus ongehinderd aangifte moeten kunnen doen. "Mensen zonder verblijfsstatus zijn vaak bang om aangifte te doen van misdaden, waardoor de politie veel cruciale informatie misloopt. Het is onverteerbaar dat iemand bijvoorbeeld een verkrachting, moord of mensenhandel niet durft te melden, uit angst zelf opgepakt te worden", zegt ze.
EU-regels
Nederland moet binnen een jaar ook nog de Europese richtlijn invoeren dat slachtoffers, ongeacht hun verblijfsstatus, het recht hebben om veilig aangifte te doen. Of dat op tijd gebeurt is nog maar de vraag, zegt Europarlementariër Judith Sargentini (GroenLinks). “Staatssecretaris Fred Teeven heeft de stukken die nodig zijn om de EU-regels om te zetten naar nationale wetgeving naar de Raad van State gestuurd. Maar de bescherming van ongedocumenteerden is daarin niet op genomen. Dat is teleurstellend."
Als de wet niet wordt aangepast op de manier die Brussel voorschrijft, moet Nederland zich verantwoorden bij de Europese Commissie.
Wilt u reageren? Mail naar: Babette olde Hanhof.