Strijd om gerimpelde tomaat en gezondere broccoli

door redacteur economie Leen Kraniotis

Een broccolisoort waar extra veel glucorafanine in zit, een stofje dat goed zou zijn tegen kanker. En een tomaat met een laag watergehalte, waardoor die er gerimpeld uit ziet. Twee groenten waarop een patent zit.

Het komt steeds vaker voor dat nieuwe gewassen met speciale eigenschappen een patent krijgen. Maar veel wetenschappers, milieu-activisten en ook een voedingsgigant als Unilever keren zich daar nu tegen.

Kruisen

Het gaat hierbij niet om genetisch gemanipuleerde groenten, maar nieuwe rassen die door het kruisen en veredelen van andere rassen zijn ontstaan.

Degenen die de broccoli en de tomaat ontwikkelden vonden die innovatief genoeg om er een patent op aan te vragen en dat kregen ze ook. Het broccolipatent is in handen van het Britse Plant Bioscience Limited en het tomatenpatent is van het Israëlische ministerie van landbouw.

Zo'n patent heeft dan niet alleen betrekking op de kruisingsmethode, maar ook op de zaden en planten die daar het resultaat van zijn.

Tegenstand

Zowel tegen de broccoli als de tomaat loopt een beroepsprocedure bij het Europees Patentbureau in München. Het is een testcase voor alle groentepatenten. De klagers willen dat de patenten worden ingeperkt of helemaal ingetrokken. Voor het eind van dit jaar doet het Patentbureau uitspraak.

"Een patent op een groente is raar, want is er wel sprake van een uitvinding?", zegt Bert Visser, directeur van het Centrum voor Genetische Bronnen in Wageningen, een instituut dat zaden van allerlei planten bewaart.

"Het patentrecht dat nu gebruikt wordt, was eigenlijk voor de chemische industrie bedoeld en wordt nu opeens gebruikt in de biologie. Er zijn al duizenden patenten op groenten aangevraagd en er zijn er al veel verleend."

"Hierdoor zullen de consument en de boer in de toekomst afhankelijk worden van enkele grote spelers die zich patenten kunnen veroorloven. Met zo'n groot wereldvoedselvraagstuk is het slecht dat we richting afhankelijkheid van multinationals gaan."

Veredelaars

Ook sommige veredelaars maken zich zorgen over de patenten. Zo ook het bedrijf Rijk Zwaan uit het Westland, dat bij de tien grootste groenteveredelingsbedrijven ter wereld zit. "Als er een patent is op een eigenschap in een tomaat, dan is die tomaat niet meer beschikbaar voor andere veredelaars", zegt Ben Tax, directeur van Rijk Zwaan.

"Wij willen juist op zo'n tomaat voortborduren om er een nog mooiere tomaat van te maken. Een veredelaar wil dus graag een breed spectrum van eigenschappen tot zijn beschikking hebben, zodat hij voortdurend verbeterde tomaten kan ontwikkelen."

"We hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid: de wereldbevolking voorzien van lekkere groenten. De natuur is voor iedereen bedoeld."

Keerpunt?

Zwaan vindt dat veredelaars voldoende beschermd worden door het kwekersrecht. De investering die moet worden gedaan om een nieuw groenteras te maken kan worden terugverdiend doordat de veredelaar zo'n 20 jaar het alleenrecht heeft om zaden van een nieuw groenteras te verkopen.

Andere veredelaars hebben volgens het kwekersrecht wel het recht om dat nieuwe ras te gebruiken en te kruisen om weer andere rassen te maken. Met gepatenteerde rassen mag dit niet.

In de komende weken moet blijken of het Patentbureau in München ook vindt dat het zelf te ver is gegaan met het verlenen van patenten op groenten. Volgens kenners is een uitspraak in deze zaak echter niet genoeg om een einde te maken aan de patenten. "Daar zal ook nieuwe wetgeving voor nodig zijn, zowel op nationaal als Europees niveau", zegt Visser."Maar als de patenten van de broccoli en de tomaat worden ingetrokken, zal dat zeker een keerpunt zijn."