De deal van Barack, Raúl en Franciscus
Paus Franciscus heeft volgens de Amerikaanse media een belangrijke rol gespeeld in de toenadering tussen de VS en Cuba. Maar wat voor rol? De New York Times maakte een reconstructie van de onderhandelingen en de rol van de paus.
Franciscus heeft de afgelopen zomer, toen gesprekken tussen de VS en Cuba in een kritieke fase zaten, brieven geschreven waarin hij Obama en Castro op het hart drukte een "humanitaire oplossing" te vinden voor het al meer dan vijftig jaar durende conflict. Op dat moment was het Vaticaan al ruim anderhalf jaar betrokken bij geheime gesprekken tussen Washington en Havana. In totaal zijn er negen ontmoetingen geweest tussen bemiddelaars van beide landen.
Die gesprekken kwamen begin 2009 op gang, toen Obama in het Witte Huis kwam. Hij verlichtte de reisbeperkingen voor Cubanen en op een bijeenkomst van Noord- en Zuid-Amerikaanse leiders in april sprak hij over "een nieuw begin met Cuba".
Cuba reageerde nauwelijks. Sterker: het arresteerde de Amerikaanse ontwikkelingswerker Alan Gross, op verdenking van spionage. Hij werd in 2011 veroordeeld tot vijftien jaar cel.
Al sinds de arrestatie van Gross was Hillary Clinton, minister van Buitenlandse Zaken in Obama's eerste termijn, bezig om Gross vrij te krijgen. Aan het eind van haar termijn, in 2012, sprak ze in een memo aan de president haar frustratie uit dat dat niet was gelukt. Toch adviseerde ze de president om het handelsembargo tegen Cuba te heroverwegen.
Raúl begint te schuiven
Bij het begin van Obama's tweede termijn begon ook Cuba te schuiven. In 2008 was Raúl zijn broer Fidel opgevolgd als president, maar verder veranderde er weinig in Havana. Dat gebeurde langzaam rond het begin van Obama's tweede termijn. Cubanen mochten onder bepaalde omstandigheden naar het buitenland reizen, ook naar de VS.
Het was voor Obama het teken om door te pakken. Hij stelde twee bemiddelaars aan, Benjamin Rhodes en Ricardo Zuniga, die contact moesten leggen met Cuba. De twee zouden in Canada zeven ontmoetingen hebben gehad met een kleine Cubaanse delegatie.
Aanvankelijk liepen de gesprekken stroef. De Amerikanen wilden onderhandelen, maar de Cubanen bleven vaag over wat zij wilden: beëindiging van Amerikaanse democratiseringsprogramma's, geschrapt worden van Amerika's lijst van terroristische landen, ontmanteling van de Amerikaanse militaire basis op Guantánamo Bay, of de vrijlating van de drie nog in de VS vastzittende leden van de Cuban Five. Dat was een groep Cubaanse spionnen die in 1998 in Miami werd opgepakt en veroordeeld voor spionage. De VS had al twee van de vijf veroordeelde mannen vrijgelaten. Rhodes en Zuniga hoopten dat dat de Cubanen ertoe zou zetten om Gross, wiens gezondheid verslechterde, om humanitaire reden vrij te laten.
Ongevoelig
Maar de Cubanen waren ongevoelig voor de humanitaire argumenten. Wel werd in de loop van 2013 duidelijk dat Cuba vooral de Cuban Five (van wie er dus nog drie in de VS vastzaten) wilde hebben. Hoewel ongevoelig voor humanitaire argumenten, waren de Cubanen wél gevoelig voor iemand die ver weg in het Vaticaan woont: de paus.
In 1998 had Johannes Paulus II het eiland bezocht. De regering-Obama wist dat de paus een grote invloed heeft in Cuba en dus werd het Vaticaan benaderd om een rol te spelen in de gesprekken met Cuba.
Onder Benedictus XVI gebeurde er nog niet veel. Maar de Argentijnse paus Franciscus zette er vaart achter, zeker nadat Obama in maart 2014 persoonlijk het Vaticaan had bezocht. Daarop schreef Franciscus een brief aan Obama en Raúl Castro om vooral door te zetten.
Een paar maanden eerder - in december 2013 - had Obama al de hand geschud van Raúl Castro, op de herdenkingsceremonie van Nelson Mandela. Over de onderhandelingen werd toen niet gesproken.
Slechtere gezondheid Gross
Dit najaar kwamen de onderhandelingen in een kritieke fase, te meer omdat de gezondheid van Gross verslechterde. Minister Kerry van Buitenlandse Zaken had zich intussen ook met de gesprekken bemoeid en de Cubanen duidelijk gemaakt dat de contacten zouden worden verbroken als Gross zou overlijden in Cubaanse gevangenschap.
In oktober werden de delegaties uitgenodigd in het Vaticaan. Dat drong er bij de Cubaanse delegatie nogmaals op aan dat ze moest instemmen met een gevangenenruil: Gross voor de drie leden van de Cuban Five die nog in de VS vastzaten. De details voor de ruil werden er besproken.
Daarna kwamen de onderhandelaars nog eenmaal bijeen in Canada, om de details verder uit te werken. 17 december werd gekozen als datum waarop het allemaal zou gaan gebeuren. Gross zou pas vertrekken als de drie Cubaanse spionnen waren geland op Cubaanse bodem. Barack Obama en Raúl Castro zouden gelijktijdig hun bevolkingen toespreken. Ze bedankten tevens de paus.