Onderhandelen met Iran: wat zijn de belangen?
Al twaalf jaar is er grote onenigheid over Irans nucleaire programma. Het gevolg is dat Iran internationaal geïsoleerd wordt en te maken heeft met zware economische sancties. Dat heeft Iran er niet van weerhouden om verder te gaan met verrijking van uranium. Volgens Iran zelf is dat voor vreedzame doeleinden, maar veel landen vrezen dat Iran een atoomwapen wil produceren.
De zes grootmachten onderhandelen met Iran over het nucleaire programma, maar tot een akkoord is het nog niet gekomen. De gesprekken lopen in ieder geval door tot eind juni. Niet alle landen juichen een eventuele deal met Iran toe.
Iran
Iran is gebaat bij een overeenkomst. De zware economische sancties eisen hun tol, vooral de olie- en bankensector worden hard geraakt. Het opheffen van de sancties zou een flinke oppepper zijn voor de Iraanse economie. Maar Iran wil niet ten koste van alles een deal sluiten. Het land vindt dat het het recht heeft om kernenergie op te wekken voor vreedzame doeleinden.
Teheran noemt de eisen die de westerse landen stellen aan het nucleaire programma, te streng. Daarnaast zijn er conservatieve stromingen binnen Iran, die een atoomwapen wel zien zitten. Met zo'n wapen kan niemand om het land heen en het zou de ultieme bescherming bieden tegen eventuele aanvallen van bijvoorbeeld de VS en Israël.
Westerse landen
Het allesoverstijgende doel van de VS en de EU is om te voorkomen dat Iran een kernwapen produceert. Het Midden-Oosten is al instabiel genoeg en Iran als kernwapenmacht zou de situatie alleen maar verder destabiliseren, vinden ze. De VS en de EU willen een overeenkomst waarbij het voor Iran onmogelijk wordt om nog kernwapens te produceren. In ruil daarvoor zijn ze dan bereid de sancties op te heffen.
Een bijkomend voordeel van een deal met Iran is dat dan één van de hoofdpijndossiers in de regio is opgelost. En Iran kan eventueel helpen in de strijd tegen IS. Iran als sjiitisch land is een vijand van de extremistische soennitische Islamistische Staat. Nu al vechten Iraanse eenheden tegen IS in Irak.
Israël en Saudi-Arabië
Israël en Saudi-Arabië doen niet mee aan de onderhandelingen, maar hebben een meer dan gemiddelde belangstelling in de uitkomst. Beide landen, doorgaans geen bondgenoten, zijn fel tegen een overeenkomst. Israël gelooft niet dat Iran zich door een deal laat weerhouden van het verkrijgen van kernwapens. De Israëlische regering heeft in het verleden meermaals gedreigd Irans nucleaire fabrieken te zullen bombarderen, als Iran zo goed als klaar is met het bouwen van een kernwapen.
Het soennitische Saudi-Arabië is regionaal de natuurlijke vijand van het sjiitische Iran. Een overeenkomst van Iran met het westen, waar Teheran economisch sterker door wordt, zou de machtsbalans in het Midden-Oosten veranderen en daar zitten de Saudi's helemaal niet op te wachten.
Uitstel
Dat het nog niet lukt om tot een akkoord te komen, heeft te maken met de technische details van een overeenkomst. Er zijn nog grote meningsverschillen over hoe groot het nucleaire programma voor vreedzame doeleinden van Iran mag zijn. Daarnaast wil Iran dat de sancties bij een deal in één keer worden opgeheven, terwijl de westerse landen dat in fases willen doen om er zeker van te zijn dat Iran zich aan de gemaakte afspraken houdt.