Expositie: op bezoek bij Lucebert in Bergen

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

In het binnenste van een grote, vriendelijke apenkop klinkt een gedicht van Lucebert:

Ik tracht op poëtische wijze
dat wil zeggen
eenvouds verlichte waters
de ruimte van het volledig leven
tot uitdrukking te brengen

Het is een aardig onderdeel op weg naar zijn atelier, nagebouwd in de Culturele Buitenplaats Kranenburgh in Bergen. Lucebert, Thuis in Bergen, zo heet de grote expositie die dit weekend wordt geopend.

Lucebert is één van de grootste Nederlandse kunstenaars. In 1924 werd hij in Amsterdam geboren als Lubertus Swaanswijk. Hij bouwde een ontzagwekkend oeuvre op als tekenaar, schilder en dichter. Met collega’s en vrienden als Karel Appel en Bert Schierbeek behoorde hij tot de naoorlogse generatie die voor veel burgerlijke vaderlanders te wild was. In reactie op de bezetting ging het Lucebert om de ongebreidelde zucht naar vrijheid. Hij overleed in 1994 in Alkmaar, dicht bij Bergen.

De Culturele Buitenplaats Kranenburgh viert met de expositie zijn eigen uitbreiding, maar ook de grote plaatsgenoot. Eerst gaat de bezoeker door zalen met Luceberts tekeningen en schilderijen. Dan is die aap er en even verderop de trap omlaag, naar het atelier. Op de witte muur is het mogelijk eigen taalvondsten te schrijven. EXPLOSITIE staat er.

Het atelier is een zelfportret van het binnenste van Lucebert, de oorsprong van alles waar hij mee naar buiten kwam. Schilderijen staan er op hun kant naast elkaar, schuin tegenover de lange luie lederen bank met de kast, volgestouwd met boeken. Op de lage tafel slingert van alles. Er staat een asbak vol peuken.

Directeur Kees Wieringa: "De bezoekers moeten het gevoel krijgen dat ze op bezoek zijn bij Lucebert, maar dat hij net even buiten is. Destijds liet hij alleen zijn kinderen toe. Collega’s als Schierbeek mochten ook af en toe komen. Het was het heilige der heiligen. Nu mag iedereen er komen. Dat is natuurlijk een sensatie. Je kunt zien wat voor een multitasker hij was."

Op de achtergrond klinkt jazz, net als toen. Gillespie, Ellington, Parker. De soundtrack van de naoorlogse jaren, waarin Lucebert bezig was om de bezetting te verwerken.

Wieringa: "Die oorlog is voor hem nooit afgelopen. Het is zijn hele leven lang doorgegaan in zijn hoofd. De dictators, het geweld, de terreur. Hij heeft er zich altijd mee bezig gehouden: hoe verhoud ik me tot de samenleving die zo intens verziekt is en hoe kan je dan je eigen wereld creëren in je hoofd."

Lucebert tekende al in 1946 het aangrijpende beeld van een onthoofding.

"Een machthebber die de onschuld een mes op de keel zet", legt Wieringa uit. "Eigenlijk hetzelfde beeld als nu in Syrië met IS. Net op het moment van de echte onthoofding stopt het filmpje, net als op de tekening. Als ik dat zie zeg ik Lucebert na: Alles van waarde is weerloos."

Wieringa hoopt ook veel jeugd te trekken. Juist nu er berichten rondgaan dat een generatiegenoot als Gerard Reve steeds verder wegzakt uit de belangstelling.

"Jongeren die de expositie al konden zien waren flabbergasted," stelt de directeur tevreden vast. "Dat multitasken is voor een jonge generatie ook heel interessant. We gaan een twitteraccount beginnen met elke dag de oneliners van Lucebert, de zinnetjes die hij de wereld ingooide, ook al met zo’n 140 tekens. Hij was een twitteraar avant la lettre."