Minder sterfgevallen door checklist

Door redacteur gezondheidszorg Rinke van den Brink

Het aantal patiënten dat sterft rondom operaties daalt met de helft, als artsen en verpleegkundigen een nieuwe uitgebreide checklist gebruiken. Ook het aantal complicaties daalt met een derde.

Met de checklist wordt elke operatiepatiënt van opname tot ontslag een paar keer gecontroleerd. Alleen als alles in orde is, kan de patiënt naar de volgende stap.

De resultaten van het onderzoek naar de nieuwe werkwijze, die door de afdeling Chirurgie van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam is ontwikkeld, worden morgen gepubliceerd in de New England Journal of Medicine, een van de toonaangevende wetenschappelijke medische tijdschriften.

Luchtvaart

Van elke honderdvijftig ziekenhuispatiënten in de westerse wereld overlijdt er één aan oorzaken die niet direct met zijn of haar ziekte te maken heeft. De helft van al die sterfgevallen is vermijdbaar. In heel veel gevallen gaat het om patiënten die geopereerd worden. De meeste fouten worden niet tijdens de operatie gemaakt maar ervoor of erna.

In de OK's gelden al strikte procedures en die zijn de laatste jaren al aangescherpt. In veel OK's wordt als de operatie op het punt van beginnen staat een controleprocedure uitgevoerd die is overgenomen van de luchtvaart.

In de luchtvaart is die procedure er gekomen na de vliegramp in Tenerife op 27 maart 1977 waarbij 583 mensen omkwamen. In dichte mist botste toen een Boeing 747 van KLM op een Boeing 747 van Pan Am op een luchthaven op Tenerife. De zeer ervaren Nederlandse gezagvoerder was zonder toestemming van de verkeerstoren toch met de start begonnen. Het Oogziekenhuis in Rotterdam heeft enkele jaren geleden als eerste de 'cockpit' procedure in de OK ingevoerd.

Vijf momenten

Het nieuwe systeem van de AMC, SURPASS (SURgery PAtient Safety System) gaat veel verder. Als een patiënt de zaal of kamer verlaat op weg naar de OK, wordt de checklist langsgelopen. Pas als alles klopt, wordt de patiënt overgedragen aan het OK-personeel.

Na de operatie wordt precies dezelfde procedure gevolgd voordat de patiënt naar de uitslaapkamer gaat. Op nog andere momenten gedurende het verblijf van de patiënt in het ziekenhuis worden de procedures herhaald. Iedereen is betrokken bij SURPASS.

Zaalartsen, verpleegkundigen, OK-assistenten, chirurgen en anesthesisten controleren elk dat deel van de checklist waarvoor ze verantwoordelijk zijn. Alleen als iedereen zijn (of haar) handtekening gezet heeft, kan de patiënt verder in het proces.

Informatie

De checklist bevat controlepunten als de identiteit van de patiënt, de beschikbaarheid van alle en de juiste gegevens, informatie over eventuele allergieën, over stoppen met bloedverdunners en over de medicatie na ontslag.

In 2007 is chirurg Marja Boermeester van het AMC aan haar SURPASS-onderzoek begonnen. Ze heeft over een periode van een half jaar gegevens verzameld en geanalyseerd van 4000 patiënten in het AMC en het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis in Amsterdam, het Amphia Ziekenhuis in Breda, het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, het Academisch Ziekenhuis Maastricht en het Rijnland Ziekenhuis In Leiderdorp.

In alle ziekenhuizen werd de eerste drie maanden nog zonder de checklist gewerkt. De tweede periode van zes maanden werd de checklist wel gebruikt. Het aantal sterfgevallen daalde van ongeveer 1,5 procent naar 0,7 procent van alle geopereerde patiënten. Het aantal complicaties bij operatiepatiënten daalde met een derde van 27,3 naar 16,7 procent van alle gevallen.

Controlegroep

De resultaten zijn vergeleken met die van het Deventer Ziekenhuis, het Gelre Ziekenhuis in Apeldoorn, het UMC Leiden, het Reinier de Graaff Ziekenhuis in Delft en de Ter Gooi Ziekenhuizen in Hilversum. In die vijf ziekenhuizen werd de checklist niet ingevoerd en veranderde in de onderzoeksperiode niets aan de sterftecijfers.

Het AMC heeft de checklist nu bij alle operaties ingevoerd. Het ziekenhuis integreert de lijst in het interne digitale informatiesysteem en gaat nog een zesde moment om de checklist te gebruiken toevoegen. In de polikliniek. Veertig ziekenhuizen hebben interesse voor SURPASS.