Atoomfysicus Jacob Kistemaker overleden

In zijn woonplaats Bilthoven is de kernfysicus Jacob Kistemaker overleden. Hij geldt als de beroemdse kerngeleerde van Nederland en is 93 jaar geworden.

Jacob Kistemaker stond mede aan de basis van de ultra-centrifugetechniek. Daarmee kan uranium verrijkt worden voor het gebruik in kerncentrales en in atoombommen.

Voordat uranium kan worden gebruikt in een atoomprogramma moet het worden gescheiden, in het zeldzame isotoop U235 en het niet-splijtbare U238. Dat verrijken van uranium gebeurt door gebruik te maken van het minieme gewichtsverschil tussen de isotopen.

Kostbaar

Het Manhattan-project, waarmee de Amerikanen de eerste atoombommen produceerden, gebruikte daarvoor gasdiffusie, een kostbare methode waarbij een gasvormige uraniumverbinding meerdere malen door een membraam wordt geperst. Dat gaat sneller bij het lichtere U235.

In de jaren vijftig richtte Kistemaker zich op het perfectioneren van een andere methode, gascentrifuge. Met die goedkopere manier wordt het uranium meerdere malen gecentrifugeerd, waarbij het zware U238 wordt weggeslingerd en splijtstof overblijft.

Toeval

Kistemaker zei dat hij ooit toevallig op het spoor van de centrifuge was gezet tijdens een bezoek aan Duitsland. "Ik wilde eens zien hoe het gebouw van het Institut für Psysikalische Chemie er na de oorlog bijstond."

Binnen was toevallig een lezing gaande waarin een Duitse professor een introductie gaf van isotopenverrijking met centrifuges.

Terug in Nederland kreeg hij na zes jaar experimenteren het octrooi op een verticale centrifuge. Kistemaker geeft toe dat eerder werk van collega's onmisbaar was voor zijn uitvinding. "Je kunt nooit zeggen dat je dé innovator bent. Je bouwt voor 95 procent voort op de kennis van anderen."

Urenco

Door zijn werk werd de Urencofabriek in Almelo gestart. Verder richtte hij het instituut voor atoom- en molecuulfysica Amolf in Amsterdam op. Hij was er directeur tot 1982 en werkte er nog tot op hoge leeftijd enkele uren per week in het laboratorium.