Open zenuw van de nazi-tijd in Berlijn
Door correspondent Margriet Brandsma
"Een litteken in het gezicht van de stad", zo noemt directeur Nachama zijn museum in het centrum van Berlijn, dat vandaag door president Horst Köhler werd geopend. Dat is mooi getypeerd. Het documentatiecentrum Topographie des Terrors is een litteken uit de nazi-tijd.
Hier stond vanaf 1933 het hoofdkwartier van de Gestapo, met een eigen gevangenis waar meer dan 15.000 mensen werden vastgehouden en gemarteld. De SS zat hier en, iets verder op, de Reichssicherheitsdienst van Reinhard Heydrich. "Geen enkele plek is nauwer verbonden met de misdaden van de nazi's dan deze", stelde Köhler vanmiddag.
Nergens stonden zoveel bureau's van nazi-misdadigers bij elkaar als in deze hoek van de stad, de Niederkirchner- en Wilhelmstrasse. Expres in het midden van de stad, zodat burgers te zien kregen wat de straf was voor verzet. Het terrein ligt op loopafstand van de voormalige Führerbunker en het enorme Holocaustmonument in het centrum.
Open zenuw
De gebouwen raakten bij de slag om Berlijn in 45 beschadigd en werden vlak na de oorlog gesloopt. Wat bleef was een braakliggend terrein, waar beginnende chauffeurs konden oefenen voor hun rijbewijs. Onkruid en zelfs bomen groeiden er. "Het was een poging gras te laten groeien over de geschiedenis", zegt Nachama.
Er is voor gekozen om het terrein zo te laten, bomen, asfalt, puin en al, aangevuld met een eenvoudig bezoekerscentrum. "Zo blijft het een open zenuw, geen stadspark of liefelijk plein."
Provisorisch
't Is ook een litteken omdat Berlijn er erg lang over gedaan heeft om dit documentatiecentrum van de grond te krijgen. Meer dan 20 jaar was het terrein ingericht als openluchtmuseum, een provisorische herinnering aan de tijd dat hier de centrale van de nazi-terreur gevestigd was. Maar hoe provisorisch ook, het terrein trok ruim een half miljoen bezoekers per jaar.
Die kunnen nu in het documentatiecentrum zien en lezen hoe de naziorganisaties waren opgebouwd en hoe ze te werk gingen. "Bezoekers moeten begrijpen waar de daders vandaan kwamen, goed opgeleide mensen en gepromoveerde juristen."
Ook wordt er getoond waar de mensen die hier werkten na de oorlog terecht kwamen; van de honderden die hier de Holocaust hadden gepland, werden slechts tientallen veroordeeld.
Lagen geschiedenis
Maar het belangrijkste blijft het terrein waarop het museum staat. Een pad leidt langs 15 stations waar de geschiedenis van dit schuldige landschap wordt verteld.
"Nu kan men voor het eerst het hele terrein bezoeken, 4,5 hectare. Bezoekers kunnen de lagen geschiedenis zien en leren over waar de terreur tegen miljoenen was begonnen en gepland."
Het Topographie des Terrors is het derde grote herinneringsoord aan de nazi-tijd in het centrum van Berlijn. In tegenstelling tot het Joods Museum en het Holocaust-Mahnmal staat de Topographie op authentiek terrein. Het is vanaf morgen, 7 mei, toegankelijk voor belangstellenden.