Britse verkiezingen in vraag en antwoord
Door correspondent Arjen van der Horst
Waarom weten we nu pas dat de Lagerhuisverkiezingen op 6 mei zijn? De Britten werken niet met vaste parlementstermijnen van vier jaar, zoals in Nederland. De premier heeft het voorrecht zelf de verkiezingsdatum vast te stellen. De enige regel die telt is dat er binnen vijf jaar sinds de laatste verkiezingen een nieuwe stembusgang moet komen. De deadline voor Gordon Brown was 3 juni. De datum van 6 mei is waarschijnlijk gekozen vanwege de Engelse gemeenteraadsverkiezingen die op die dag plaatsvinden.
En de Conservatieven gaan vast winnen. Brown is zo impopulair Nou, dat is allerminst zeker. Brown is weliswaar geen stemmentrekker voor Labour, maar de Conservatieven hebben de afgelopen maanden hun grote voorsprong verloren. Er zijn nog steeds grote verschillen tussen de peilingen. Kijk maar naar eens naar de poll tracker van de BBC. Ook de verkiezingsblog van de London School of Economics biedt een interessante analyse. Maar alle peilingen komen -vooralsnog- tot dezelfde conclusie: de Britten stevenen af op een hung parliament.
Een hung wat? Een hung parliament. Dat betekent dat geen enkele partij de absolute meerderheid in zetels heeft.
En? Dat is toch niet zo raar? In De Tweede Kamer heeft nooit een partij de absolute meerderheid. Maar in Groot-Brittannië zijn ze dat juist wel gewend. Een hung parliament is zeer zeldzaam. De afgelopen eeuw is het slechts twee keer voorgekomen. Ook al heeft het Lagerhuis meerdere partijen, in feite is het een tweepartijenstelsel van Labour en Conservatieven. Die twee hebben de grote bulk van het aantal Lagerhuiszetels. De regering wordt altijd gevormd door één partij, op het moment door Labour dus. De laatste keer dat het Lagerhuis een hung parliament had, was in 1974. Labour vormde toen een paar maanden een minderheidsregering, maar schreef datzelfde jaar nieuwe verkiezingen uit om alsnog de absolute meerderheid te halen. Dat lukte, zij het maar nipt.
Ik snap iets niet. Het komt toch nooit voor dat één Britse partij meer dan 50 procent van de stemmen krijgt? Dat klopt.
Maar hoe kunnen ze dan toch meer dan 50 procent van de zetels halen? Aha, goede vraag. Dat heeft te maken met het kiesstelsel. Het Verenigd Koninkrijk heeft geen evenredig kiesstelsel als Nederland, maar een districtenstelsel. Het land is verdeeld in 650 kiesdistricten die elk goed zijn voor één zetel. Binnen elk kiesdistrict geldt het principe van winners takes it all. De kandidaat met de meeste stemmen wint en heeft dus niet per se 50 procent van de stemmen nodig.
Sterker nog, het overgrote deel van de members of parliament (MP) haalde bij de laatste Lagerhuisverkiezingen in 2005 tussen de 30 en 50 procent in hun kiesdistrict. Dat leidt tot enorme vertekeningen. Zo kreeg Labour bij de laatste verkiezingen 35 procent van de stemmen, maar sleepte toch 55 procent van de zetels in de wacht. Als je dan ook nog eens bedenkt dat de opkomst net boven de 60 procent uitkwam, dan heeft Labour een zeer ruime meerderheid in het Lagerhuis met slechts de steun van één op de vijf Britse kiezers.
Dus dit systeem dus is eigenlijk alleen gunstig voor grote partijen als Labour en de Conservatieven? In feite wel. Al heeft Labour meer voordeel van het huidige systeem dan de Tories.
Leg eens uit. Op de eerste plaats zijn niet alle kiesdistricten even groot. De districten die traditioneel Labour stemmen, tellen minder kiezers dan de Conservatieve bolwerken. Dat betekent de Tories, de Conservatieven dus, landelijk gezien meer stemmen moeten krijgen om evenveel zetels als Labour binnen te slepen. Verder zijn de Labour-kiezers beter verspreid, waardoor ze in meerdere kiesdistricten een kans hebben. De Tory-stemmers concentreren zich vooral in gebieden die toch wel Conservatief stemmen. In feite heb je daar een hoop 'verspilde' Tory-stemmen.
En de kleine partijen? Die hebben geen schijn van kans door dit systeem. Bij de Europese verkiezingen van vorig jaar haalden de UK Independence Party en de British National Party samen 23 procent van de stemmen. Toch zijn beide partijen niet vertegenwoordigd in het Lagerhuis.
Dat klinkt oneerlijk. Waarom hebben ze dit systeem nooit veranderd? Omdat de grote partijen baat hebben bij de status quo. En de Conservatieven heten niet voor niets conservatief. Zij zijn zeer benauwd voor wat zij 'Europese toestanden' noemen rond evenredige stelsels. Vaak verwijzen ze naar Italië als antivoorbeeld.
Denken de Britse kiezers er net zo over? De stemming is langzaam aan het veranderen. Sinds de jaren negentig hebben Wales, Schotland en Noord-Ierland hun eigen parlement gekregen. Daar stemmen ze volgens het evenredig stelsel, net zoals bij de Europese verkiezingen. Dat heeft vooralsnog niet geleid tot grote bestuurlijke drama's geleid. In Schotland staat op dit moment zelfs al drie jaar een minderheidskabinet aan het roer en die doet het best aardig. Je ziet dat ook in het kiesgedrag van de Britten. Zij stemmen op een steeds groter wordende variëteit aan partijen.
Kunnen we na de komende verkiezingen een hervorming van het kiesstelsel verwachten? Als er een hung parliament komt misschien wel. In dat geval komt er mogelijk een coalitieregering met daarin de Liberal Democrats, de derde partij van het land. Voor de LibDems is een hervorming van het stelsel een prioriteit en zij zullen alleen toetreden tot een regering als er enige bestuurlijke vernieuwing komt.
Hoe waarschijnlijk is het dat er een coalitieregering komt? Laten we voorop stellen dat het vormen van coalities niet bepaald in het DNA zit van de Britse politiek. Het gaat er een beetje vanaf hangen wie de grootste partij wordt in een hung parliament. Het is bijna uitgesloten dat de Conservatieven een coalitie vormen met de Liberal Democrats. Zij houden vast aan de Britse traditie van een één-partij-regering en zullen desnoods een minderheidskabinet vormen.
En met Labour? Dat is meer waarschijnlijk. Labour heeft al eerder ingrijpende bestuurlijke vernieuwingen doorgevoerd, zoals de hervorming van het Hogerhuis. Brown heeft aangekondigd een referendum te houden over een hervorming van het kiesstelsel als hij de verkiezingen wint. Dat is door iedereen uitgelegd als een gebaar om de Liberal Democrats te paaien.
Wanneer weten we de uitslag? De stembussen zullen op 6 mei tot 11 uur 's avond open blijven. De stemmen zullen daarna meteen geteld worden. De verwachting is dat we tegen de ochtend weten welke kant het uitgaat.