De financiële crisis in retroperspectief
De commissie-De Wit onderzoekt de oorzaken van de financiële crisis. Hoe is deze financiële crisis precies ontstaan? Wat is er de afgelopen jaren precies gebeurd? NOS-verslaggever André Meinema heeft de belangrijkste gebeurtenissen op een rijtje gezet.
Rond 1999: internetgekte Voor het begrijpen van de financiële crisis moet je eigenlijk terug naar de internetgekte en het abrupte einde daarvan rond het de eeuwwisseling. Eind jarennegentig ontstaan de meest wilde en exotische plannen rond internet en telecommunicatie. Het zorgt voor idioot hoog oplopende beurskoersen. In 2000 en 2001 knapt de internet-zeepbubbel. Vele miljarden aan belegde guldens gaan verloren. Het geeft de economie een flinke knauw. De werkloosheid loopt op. Om de economie weer aan te zwengelen wordt de rente flink verlaagd, vooral in de Verenigde Staten. Geld goedkoper maken zorgt ervoor dat geld gaat rollen. Sparen levert zo niet veel op en dus kun je het beter uitgeven. En geld lenen voor een huis, een auto, een vakantie wordt goedkoper en dus makkelijker.
Nieuwe zeepbel: hypotheken In een paar jaar tijd groeit er een nieuwe zeepbel: de hypotheekbubbel. Want iedereen kan gemakkelijk geld lenen, veel geld. De stijgende huizenprijzen en de weer stijgende beurskoersen versterken het gevoel dat je het eigenlijk weer vanzelf terugverdient.
Ook banken zinnen op nieuwe inkomsten. Met die lage rente valt er minder te verdienen. Er worden ingenieuze, financiële producten bedacht rond hypotheekleningen, waarin belegd en gehandeld kan worden. De SIV's, SDO's, Subprime's, RMBS-sen en CDO's en wonderlijke Swaps gaan de hele wereld over. Financiële hightech.
Het vergroot bovendien de uitleencapaciteit van banken enorm. Meer uitlenen betekent meer klanten en dus meer inkomsten. Weinig mensen snappen hoe het precies werkt, maar het levert heel veel geld op.
2007: de eerste haarscheuren
Meer mensen in betalingsproblemen De eerste haarscheuren doen zich begin 2007 voor in de Verenigde Staten. Een groeiend aantal mensen komt in betalingsproblemen door te zware hypotheeklasten. Goedkoop teveel geld geleend én een hypotheek met een variabele rente. En nu de rente weer stijgt, van 1 procent in 2001 naar meer dan 5 procent in 2006 zien mensen hun maandlasten schrikbarend stijgen.
De eerste hypotheekbanken komen in de problemen. En dan gaat het steeds sneller bergafwaarts.
Overnamestrijd ABN-Amro Ondertussen gaat in diezelfde periode - februari/maart 2007 - in ons land alle aandacht uit naar de overnamestrijd rond ABN-Amro. Vier buitenlandse banken vechten om dè bank. Een strijd die via rechtbanken en tegen elkaar opbieden pas na de zomer beslecht wordt in het voordeel van het bankentrio Santander, Royal Bank of Scotland en Fortis. Voor de lieve som van 71 miljard euro, de hoogste prijs ooit betaald voor een bank.
President Wellink van De Nederlandsche Bank (DNB) steekt niet onder stoelen of banken dat hij geen goed gevoel heeft bij de overname door het bankentrio. Een grote en belangrijke bank als ABN Amro splits je niet zomaar op.
Amerikaanse hypothekencrisis slaat over De voortwoekerende Amerikaanse hypothekencrisis is overgeslagen naar Europa, zorgt voor dalende beurskoersen en geldmarkten die helemaal opdrogen en op slot gaan.
De problemen komt opeens ook dichterbij. In Duitsland valt er zomaar een hypotheekbank om. Britse en Franse banken melden grote verliezen. Bij de grootste Britse hypotheekbank Northern Rock staan de spaarders in de rij om hun geld van de bank te halen.
De centrale banken van Europa en de VS moeten bijspringen en pompen honderden miljarden in de financiële markten, om de boel draaiende te houden.
Toch zonnige begroting op Prinsjesdag In oktober is de overname van ABN Amro door het bankentrio een feit. Eindelijk verzucht Wellink, het overnamegevecht duurde te lang en zorgde voor teveel onzekerheid rond de bank(en). Maar ondertussen wordt het wel een steeds groter probleem om het geld bij elkaar te halen dat nodig is om de overname van ABN Amro te betalen.
De hypoteekcrisis is naadloos overgegaan in een kredietcrisis, een financiële crisis, een bankencrisis. Wereldwijd piept en kraakt het financieel systeem. Links en rechts melden banken miljardenverliezen.
2008: een economische crisis dreigt "Onze economie kan een stootje hebben". Met die woorden probeert minister Bos van Financiën in januari 2008 de groeiende onrust te sussen.
Maar het gaat bergafwaarts. Northern Rock wordt genationaliseerd. De gerenommeerde Amerikaanse zakenbank Bear Stearns ook. De Nederlandse zakenbank NIBC is het eerste slachtoffer op eigen grondgebied, omdat de bank moet aankloppen bij de ECB om aan de verplichtingen te kunnen voldoen.
Zakenbank Lehman Brothers over de kop In de zomer gaat het mis. De beurzen duikelen. De twee grootste Amerikaanse hypotheekbanken Freddie Mac en Fannie Mae moeten gestut worden. De grote klap komt half september: de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers gaat over de kop en wordt niet gered.
Een schokgolf trekt door de financiële markten. De bedragen die verloren worden en die nodig zijn om de boel te redden, krijgen astronomische proporties. De Amerikaanse overheid presenteert een reddingsplan ter waarde van 700 miljard dollar.
De Nederlandse staat koopt Fortis/ ABN-Amro Alsof dat nog niet genoeg is, bezwijkt Fortis onder de last van ABN Amro. In twee stappen wordt eind september, begin oktober Fortis Bank Nederland, en ABN Amro Nederland voor bijna 17 miljard euro opgekocht door de overheid.
Nog geen week later gaat de IJslandse spaarbank Icesave over de kop en dreigen meer dan honderdduizend mensen hun spaargeld kwijt te raken. Bos en Wellink draaien overuren. De staat moet diep in de broekzak tasten om de klappen op te vangen. Er komt een een pot van 20 miljard euro om de banken in poblemen te helpen. Bank-verzekeraar ING klopt als eerste aan, gevolgd door verzekeraar Aegon en bank-verzekeraar SNS. Samen goed voor bijna 15 miljard euro aan staatssteun.
Verontwaardiging graaiende bankiers groeit Overal en dus ook in Nederland groeit de verontwaardiging over de graaiende en de met bonussen overladen bankiers, die gezien worden als de bron van alle financiële ellende. Hebzucht heeft tot de crisis geleid. De bankiers moeten schuld bekennen, hun excuses maken en liefst opstappen. In de VS en in Groot-Brittannië moeten ze voor een soort tribulalen zich verantwoorden.
In november worden de topmannen van negen banken naar Den Haag gehaald voor een soort rondetafelgesprek: hoe heeft het toch zover kunnen komen? De Kamerleden zijn vooral boos en verontwaardigd, de bankiers aangeslagen en proberen uit te leggen hoe ingewikkeld het allemaal is. Maar er klinkt geen mea culpa.
2009: economie in een recessie De roep om maatregelen groeit en het kabinet timmert driftig aan een crisisplan. Temeer, als in februari blijkt dat de economie in een recessie is verzeild. Het dreigt een diepe crisis te worden, met jaren dertig proporties. De aandelenbeurzen zakken helemaal weg, de AEX zelfs onder de 200 punten. De werkloosheid dreigt na de zomer gigantisch op te lopen, vooral in de bouw.
De conclusie is daarom dat er ferm bestuur nodig is. Er komt een pakket maatregelen om de crisis te bezweren, de sociale partners stemmen ermee in.
Minister Bos sluit met de banken een herenakkoord over de beloningen en bonussen. En de Tweede Kamer vindt dat er een diepgaand onderzoek moet komen naar de oorzaken en de aanpak van de financiele crisis.
De Comissie De Wit ziet in de zomer het daglicht en heeft de voorbije maanden de tijd genomen om zich voor te bereiden.
In het najaar gloort er wel een beetje licht, ook al zorgt de val van Dirk Scheringa en zijn DSB-Bank nog voor heel veel commotie.
Maar het ergste lijkt voorbij, de recessie is officiëel over, ook al zal de werkloosheid in 2010 nog flink oplopen, als een soort naijlen van de crisis. De banken zijn zelfs al begonnen met het terugbetalen van de staatssteun.
Commissie-De Wit aan de slag Voor de commissie-De Wit is het tijd om de balans op te maken. Wat is de rol geweest van toezichthouders, kredietbeoordelaars, de politiek? Had het voorkomen kunnen worden? Wie heeft dan zitten slapen? Wie is fout geweest? Zijn er schuldigen? En hoe kunnen fouten in de toekomst voorkomen worden?