Rolf Schuttenhelm
redacteur Klimaat
Rolf Schuttenhelm
redacteur Klimaat
2023 is het warmste jaar ooit gemeten, bleek vandaag uit een analyse van de Europese klimaatdienst Copernicus. Dit klimaatrecord zal mogelijk maar een jaar in de boeken blijven: naar verwachting van experts zal ook 2024 zeer warm worden - en mogelijk zelfs direct een nieuw wereldwijd record vestigen.
Die verwachting volgt ten eerste uit actuele metingen. Het afgelopen jaar was vanaf het begin warm, maar kwam tot mei niet verder dan een top 3-notering. Daarna volgde een periode waarin elke maand het wereldwijde temperatuurrecord voor die maand brak - en de afwijking ten opzichte van voorgaande jaren verder toenam.
Die reeks van heetste maanden lijkt met het ingaan van 2024 niet voorbij. Copernicus verwacht dat bijvoorbeeld januari en februari meer dan 1,5 graad warmer zullen zijn dan in de periode tussen 1850 en 1900.
Naar verwachting zal 2024 ook gemiddeld zeer warm uitpakken. Dat komt doordat de belangrijkste oorzaken van de hitte van 2023 niet voorbij zijn. De concentratie broeikasgassen loopt elk jaar verder op en El Niño piekte pas rond de jaarwisseling. Deze natuurlijke temperatuurschommeling in de Grote Oceaan veroorzaakt ook tijdelijk hogere luchttemperaturen. Dit effect op de luchttemperaturen is bovendien deels vertraagd: het jaar ná El Niño is doorgaans ook extra warm.
"Als 2024 zich gedraagt volgens oude patronen, zal het wereldwijd in 2024 net zo warm worden als in 2023", zegt hoofd klimaatonderzoek van NASA Gavin Schmidt tegen de NOS. "Er is dan 50 procent kans op een nieuw record. Maar als er meer aan de hand is in het klimaatsysteem, dan zal 2024 nog warmer worden."
Klimaatpuzzel van 2023
Schmidt doelt op lopende wetenschappelijke discussies. De concentratie broeikasgassen stijgt nog elk jaar en El Niño maakt het extra warm. Maar 2023 week wel heel erg af, zegt klimaatonderzoeker Bart Verheggen van het KNMI. Dat geldt bijvoorbeeld voor de temperatuur in de Noord-Atlantische Oceaan, die alle records brak. "Dat kwam niet zomaar door El Niño."
Een mogelijke aanvullende verklaring kan zijn dat het opwarmende effect van CO2 nog is onderschat, zoals klimatoloog James Hansen denkt. Hansen is Schmidts voorganger als hoofd van het klimaatinstituut van NASA. Het kan ook zijn dat de vervuiling door zwavel, dat het klimaat iets koelt, in praktijk sneller afneemt dan we dachten, zegt Schmidt.
Opwarmende vulkaan
Andere mogelijke verklaringen voor een versnelling in de opwarming zijn volgens Schmidt ook nog mogelijk. Het kan een samenloop zijn van meerdere natuurlijke schommelingen, waarvan El Niño er slechts één is.
Schmidt verwijst bijvoorbeeld naar de uitbarsting van de Hunga Tonga-vulkaan, twee jaar geleden. De meeste vulkaanuitbarstingen koelen het klimaat tijdelijk (door de uitstoot van zwavel), maar deze onderzeese vulkaan in de Grote Oceaan is mogelijk een uitzondering. Bij de uitbarsting kwamen grote hoeveelheden waterdamp meer dan 50 kilometer hoog in de atmosfeer. Waterdamp heeft daar (tijdelijk) een sterk opwarmend effect.
Volgens recente berekeningen van het KNMI kan de Hunga Tonga-uitbarsting de gemiddelde temperatuur op aarde in 2023 met 0,1 graden hebben verhoogd. Ook die conclusie is niet definitief: andere onderzoeken komen tot een veel kleiner aandeel, of zelfs een netto afkoelend effect. KNMI'er Verheggen zegt dan ook nog in geen enkele richting een volledig sluitende verklaring te zien voor de recordhitte van 2023. Hij merkt bovendien op dat El Niño in 2023 niet heel sterk was. Mede daardoor schat hij de kans het grootst dat 2024 wereldwijd iets minder warm zal uitpakken dan 2023.
2024 als scheidsrechter
Klimaatprofessor Michael Mann van de University of Pennsylvania heeft nog een andere verklaring voor de hitte van 2023: die is in de jaren ervoor opgebouwd in de oceanen - die vijf jaar op rij recordhoeveelheden warmte opnamen. Die opgebouwde warmte is in 2023 volgens de Amerikaanse klimaatonderzoeker weer gedeeltelijk vrijgekomen in de atmosfeer. We hoeven overigens niet op zoek naar al te extreme verklaringen, zegt Mann tegen de NOS. "De temperatuur van 2023 ligt ruim binnen het bereik van verwachtingen die klimaatmodellen al tientallen jaren geleden voorspelden."
Uiteindelijk zijn thermometers de ultieme scheidsrechter. Als de opwarmende kracht van CO2 nog is onderschat, zal de versnelling van de opwarming de komende jaren doorzetten. Als die juist wat afvlakt, zullen natuurlijke schommelingen een grotere rol hebben gespeeld bij het record van 2023. "Het wordt dus heel interessant om te zien wat 2024 in petto heeft", besluit Schmidt.
