Australische klokkenluider krijgt bijna zes jaar cel voor lekken 'Afghan files'

• 

  Meike Wijers

  correspondent Australië

De Australische klokkenluider en voormalige militair David McBride is veroordeeld tot vijf jaar en acht maanden gevangenisstraf vanwege het lekken van staatsgeheimen. De informatie die hij deelde met journalisten van de Australische publieke omroep ABC leidde in 2017 tot de publicatie van 'The Afghan Files', waarin Australische elitetroepen werden beschuldigd van oorlogsmisdaden in Afghanistan.

De 60-jarige McBride, een voormalig legerjurist van de Australische elitetroepen Special Air Service (SAS), heeft schuld bekend aan drie aanklachten, waaronder diefstal en het delen van geheime documenten met journalisten. Hij stelde dat hij in het publieke belang handelde en niet wist dat hij een strafrechtelijke overtreding beging, maar het gerechtshof in Canberra schoof dat argument terzijde.

Dat Australische elitetroepen oorlogsmisdaden pleegden in Afghanistan werd bevestigd na een uitgebreid onderzoek door onderzoeksrechter Paul Brereton in 2020. Hij concludeerde dat zij tussen 2005 en 2016 zeker 39 ongewapende Afghaanse gevangenen en burgers hebben geëxecuteerd.

'Egocentrische krijgscultuur'

Het rapport stond vol schokkende details, zoals een ritueel dat blooding werd genoemd. Jonge militairen kregen de opdracht om ongewapende gevangenen dood te schieten, als een soort ontgroeningsritueel. Na de moord werden wapens bij de slachtoffers neergelegd om het te doen lijken op een gevechtssituatie. Een beenprothese van een vermoorde Afghaan werd door de militairen als bierpul gebruikt.

Bij de presentatie van het rapport in 2020 sprak toenmalig defensiechef Angus Campbell over "een egocentrische krijgscultuur" bij de speciale eenheden. Er was "een misplaatste nadruk op prestige, status en macht" en het overtreden van regels was genormaliseerd.

De politie en een speciaal onderzoeksbureau zijn bezig zaken voor te bereiden tegen militairen die tussen 2005 en 2016 in Afghanistan hebben gediend. Vorig jaar werd de eerste veteraan vervolgd voor het doodschieten van een ongewapende man in een tarweveld in Uruzgan in 2012.

Ook stelde een rechtbank dat een van de bekendste en meest gedecoreerde militairen van Australië, Ben Roberts-Smith, waarschijnlijk vier Afghanen heeft vermoord. Hij wordt vooralsnog niet strafrechtelijk vervolgd.

'Zwarte dag voor democratie'

Onder de streep is ruim drie jaar na de presentatie van het rapport dus alleen klokkenluider McBride veroordeeld voor het openbaren van documenten die oorlogsmisdaden aantonen.

McBride's zaak maakt veel los in Australië. Tijdens de uitspraak werd 'schaam je!' en 'je bent een held, David' geroepen vanaf de publieke tribune. "Dit is een zwarte dag voor de Australische democratie", stellen advocaat Kieran Pender van het Australische Human Rights Law Centre en journalist Peter Greste in de Australische krant The Guardian.

Zij pleiten al jaren voor betere wetgeving om klokkenluiders te beschermen en stellen dat ook de journalistiek door deze uitspraak onder druk staat. Australië zakte onlangs naar de 39ste plaats op de wereldranglijst voor persvrijheid. Nederland staat op de vierde plek. "Wat zegt het over onze democratie dat de eerste persoon die gevangen zit niet een oorlogsmisdadiger is, maar een klokkenluider?", schrijven Pender en Greste.

Bovendien verwijten McBride's aanhangers de Australische regering met twee maten te meten. De regering pleit al jaren voor de vrijlating van Wikileaks-oprichter Julian Assange, die wacht op uitlevering naar de Verenigde Staten waar hij wordt beschuldigd van spionage.

In 2010 publiceerde WikiLeaks meer dan een kwart miljoen diplomatieke documenten die wandaden van de VS in de oorlogen in Afghanistan en Irak onthulden. Assange kan een maximale gevangenisstraf van 175 jaar krijgen. De Australische premier Albanese heeft al meerdere keren bij president Biden aangedrongen om de zaak tegen Assange te laten vallen.

Ruzie in parlement

De veroordeling leidde vandaag zelfs tot een ruzie in het Australische parlement. Elizabeth Watson-Brown, kamerlid van de Groenen, vroeg premier Albanese waarom hij zich niet inzet voor hervormingen om klokkenluiders te beschermen "en McBride uit de gevangenis te houden". "Zijn enige misdaad is het vertellen van de waarheid over oorlogsmisdaden", zei Watson-Brown. Albanese weigerde te antwoorden, omdat er nog beroep mogelijk is in de zaak.

Andrew Wilkie, onafhankelijk parlementslid en oud-klokkenluider, zei dat "Australische regeringen klokkenluiders haten". "De regering wil David McBride straffen als waarschuwing om zo andere klokkenluiders het zwijgen op te leggen", zei hij.

Na de uitspraak sprak McBride zijn aanhangers toe bij het gerechtshof in Canberra. "Ik ben nog nooit zo trots geweest om Australiër te zijn als vandaag. Ik heb misschien de wet overtreden, maar ik heb mijn eed aan het Australische volk en de soldaten die ons beschermen niet gebroken", zei hij tegen een juichende menigte. Hij gaat in beroep tegen de uitspraak.