Reacties ambassadeplan Jeruzalem: van 'omstreden zet' tot 'rechtzetten vergissing'

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Het is een kort zinnetje in het coalitieakkoord, maar er gaat een lange en controversiële geschiedenis aan vooraf: het voornemen om de Nederlandse ambassade in Israël naar Jeruzalem te verplaatsen.

Er moet volgens de nieuwe coalitie worden onderzocht "wanneer verplaatsing van de ambassade naar Jeruzalem op een daartoe geschikt moment kan plaatsvinden". Nederland heeft, net als negentig andere landen, de eigen ambassade in Tel Aviv vanwege de betwiste status van Jeruzalem. Israël claimt Jeruzalem als hoofdstad, maar volgens de Verenigde Naties is Oost-Jeruzalem onderdeel van "door Israël bezette gebieden".

Er zitten momenteel vijf buitenlandse ambassades in Jeruzalem. De Amerikaanse ambassade is daar in 2018 naartoe verplaatst door president Trump. Daarna volgden Guatemala, Honduras, Kosovo en Papoea-Nieuw-Guinea.

Een paar uur na het bekendmaken van het voornemen uit Den Haag kwam de eerste reactie in de Israëlische pers. The Times of Israel noemde het een voornemen "zonder precedent in West-Europese coalitieakkoorden".

De nieuwssite beschreef Geert Wilders, die zich in de coalitieonderhandelingen sterk maakte voor de verhuizing van de ambassade, als een "uitgesproken supporter van Israël". De site haalde een citaat aan uit 2013, toen Wilders Jeruzalem in een toespraak "de enige ware hoofdstad van Israël" noemde.

Maar in Nederland is er kritiek op de beoogde stap. "Ik vind het niet verstandig", zegt Ben Bot, oud-minister van Buitenlandse Zaken. "In Nederland is er een grote meerderheid die Israël niet extra wil belonen met deze stap. Het is een signaal van vertrouwen in de omstreden regering van premier Netanyahu. Het is ook een omstreden zet, omdat het ingaat tegen resoluties van de Verenigde Naties."

Bot verwijst naar resolutie 478 van de VN-Veiligheidsraad, uit 1980, die landen met diplomatieke missies in Jeruzalem opriep om ze daar weg te halen. Dat deed de Veiligheidsraad kort nadat de Israëlische Knesset de zogenoemde basiswet goedkeurde waarin Jeruzalem "de eeuwige en ondeelbare hoofdstad van Israël" werd genoemd.

'Historische vergissing'

Tot 1980 waren er al dertien buitenlandse ambassades gevestigd in Jeruzalem. Ook Nederland had er daar een, als enige Europese land. Alle andere ambassades waren van landen in Latijns-Amerika en de Cariben.

Maar nadat Israël aanspraak maakte op Jeruzalem via de basiswet, gaven alle dertien landen met een ambassade in Jeruzalem gehoor aan de VN-oproep om hun ambassade daar weg te halen. Nederland dus ook.

Daarom ziet Ronny Naftaniel de intentie om de Nederlandse ambassade terug te verplaatsen naar Jeruzalem als "het rechtzetten van een historische vergissing". Naftaniel, oud-directeur van Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI), zegt dat veel landen en dus ook Nederland vertrokken uit Jeruzalem vanwege druk uit de Arabische wereld.

"Arabische regeringen dreigden de diplomatieke betrekkingen te verbreken met landen met ambassades in Jeruzalem. Dus vertrokken die landen. Maar zulke stappen moet je niet onder druk zetten. Daarom is het voornemen van de nieuwe coalitie een geval van historische rechtvaardigheid".

Lijnrecht daartegenover staat oud-diplomaat Nikolaos van Dam, die ambassadeur was in verschillende landen in het Midden-Oosten. Hij stelt dat het terugverplaatsen van de ambassade naar Jeruzalem neerkomt op een "erkenning van de Israëlische annexatie van Oost-Jeruzalem en een ondermijning van het internationaal recht".

Volgens Van Dam bestaat er een tendens in Nederland, Israël en de Verenigde Staten om het internationaal recht "aan hun laars te lappen". Met als gevolg dat "andere landen zeggen: dan doen wij dat ook".

Er zijn ook pragmatische redenen om de ambassade niet te verplaatsen, zegt oud-CDA-minister Bot. "Je isoleert je ermee. Nederland gaat in zijn eentje een stap zetten naar voorbeeld van Trump, terwijl alle Europese landen waar we samen mee optrekken in Tel Aviv blijven met hun ambassades. En je voegt je bij een rijtje landen die niet bepaald hoog in de pikorde zitten. Ik vind dit toch niet gewenst."

Oud-CIDI-directeur Naftaniel ziet het probleem niet. "De regering van Israël zit in Jeruzalem, de Knesset zit daar ook, dus voor de ambassade is het een doelgerichtere locatie", zegt hij.

"Nee, Nederland isoleert zich niet, behalve ten opzichte van sommige Arabische landen. Die zullen niet blij zijn met de stap, maar als je voet bij stuk houdt, gaat dat over. Dit gaat om solidariteit met Israël en het respecteren van de eeuwenoude band tussen het Joodse volk en Jeruzalem."