De grootschalige Russische invasie in Oekraïne is nét een paar dagen bezig als vanaf vliegbasis Eindhoven een militair transportvliegtuig opstijgt. Het zet koers richting Oost-Europa, met aan boord vijftig antitankwapens en tweehonderd Stinger-luchtdoelraketten.
Het is een van de eerste ladingen met militaire steun voor Oekraïne, die de afgelopen jaren flink is uitgebreid. Zo kreeg Oekraïne tanks, vliegtuigen en luchtverdedigingssystemen vanuit Europese landen.
De vraag naar wapens in die landen nam door de oorlog in Oekraïne flink toe. Maar de Europese industrie heeft moeite aan die vraag te voldoen. Zo kwam de productie van bijvoorbeeld munitie niet voldoende van de grond. Daarom komt de Europese Commissie vandaag met een plan om de industrie te helpen.
Nederlandse radarsystemen en scheepsbouw
Betere samenwerking is daarin essentieel. "Nu is de Europese industrie nog grotendeels nationaal georganiseerd, vooral in de toeleveringsketen", zegt Hans Huigen, directeur van de branchevereniging voor de Nederlandse defensie-industrie.
Veel Nederlandse defensiebedrijven leveren onderdelen aan grotere bedrijven in het buitenland, die de complete wapensystemen in elkaar zetten. Nederlandse bedrijven kunnen volgens Huigen mogelijk profiteren van betere samenwerking. Financiële prikkels vanuit de Europese Unie kunnen daar volgens hem aan bijdragen.
Nederland heeft als zeevarende natie een lange historie op het gebied van scheepsbouw.
De grote spelers in de Nederlandse defensie-industrie zijn elektronicabedrijf Thales, dat onder andere radarsystemen maakt, en scheepsbouwer Damen Naval. Dat bedrijf kreeg vorige week nog een miljardenorder van het kabinet voor vier nieuwe fregatten in het vooruitzicht gesteld.
'Neusje van de zalm'
"Nederland heeft als zeevarende natie een lange historie op het gebied van scheepsbouw", aldus defensiespecialist Dick Zandee van Instituut Clingendael. Hij noemt de Europese scheepsbouwers wereldwijd het neusje van zalm, omdat ze vergeleken met Amerikaanse scheepswerven hoge kwaliteit leveren tegen een relatief lage prijs.
Daarnaast zijn Europese bedrijven volgens Zandee sterk in de vliegtuigindustrie. Zo worden gevechtsvliegtuigen gebouwd door het Franse Dassault Aviation Group en maakt Airbus, dat in meerdere Europese landen actief is, transportvliegtuigen waar internationaal grote vraag naar is.
Ook het Duitse Rheinmetall is een grote Europese wapenproducent. Het maakt de kanonnen van de Leopard 2-tanks. Die tanks zijn volgens Zandee veel zuiniger in het brandstofverbruik dan de Amerikaanse Abrams-tanks, wat weer grote voordelen heeft in conflictsituaties voor de ondersteunende keten.
Rheinmetall, Dassault en Airbus staan dan ook hoog in de lijst met grote wapenproducenten van het SIPRI - het Stockholm International Peace Research Institute - dat bedrijven naar omzet rangschikt.
In de Europese Unie zijn dit de grootste wapenproducenten:
Let wel, dit zijn enkel de bedrijven gevestigd in de EU. De gehele top vijf van de grootste wapenproducenten wereldwijd zit in de Verenigde Staten. Het zijn Lockheed Martin, Raytheon, Northrop Grumman, Boeing en General Dynamics. Leonardo, een Italiaans bedrijf dat onder andere raketten maakt, heeft de grootste omzet in de EU, maar staat wereldwijd op plek 13.
De Europese wapenindustrie kampt ook met problemen. Zo komt de productie van 155 millimeter granaten, luchtverdedigings- en lange afstandsraketten onvoldoende op gang volgens Zandee. Dat is volgens hem te wijten aan een gebrek aan langetermijnorders, waardoor bedrijven onvoldoende productiefaciliteiten met goed technisch personeel kunnen opzetten. Ook een gebrek aan zekerheid over de aanlevering van grondstoffen en over samenwerking spelen een rol.
Grote landen, grote belangen
Zandee: "Grote Europese landen hebben grote belangen, die willen nu eenmaal de nationale defensie-industrie afschermen. Dus geven ze orders aan de eigen bedrijven." Dat is volgens de Europese Commissie inefficiënt, en ook op het slagveld nadelig. "Onderdelen zijn niet goed uitwisselbaar, dat maakt het logistiek moeilijker."
Huigen benadrukt dat het uiteindelijk toch de lidstaten zelf zijn die besluiten welke wapens ze kopen. Volgens hem is het dus aan de EU om te zorgen dat er een goed systeem komt waarmee het interessanter wordt voor landen om niet alleen aan de nationale producenten te denken bij bestellingen.
In deze video laten we zien hoe de NAVO, waar Nederland deel van uitmaakt, anders is gaan oefenen vanwege de oorlog in Oekraïne:
