Europees migratiepact voorziet in meer gesloten centra, 'dit is geldverspilling'

• Heleen D'Haens

  correspondent Italië

Jarenlang is erover onderhandeld en vandaag zijn in Brussel de finale handtekeningen gezet. Over tweeënhalf jaar wordt het nieuwe Europese migratiepact officieel van kracht. Het pact omvat nieuwe regels voor de Europese asielprocedure, de opvang van migranten en voor solidariteit onder EU-lidstaten.

Een van die nieuwe maatregelen is het inrichten van gesloten centra aan de buitengrenzen van de EU. Die zijn bedoeld voor migranten met weinig kans op asiel, bijvoorbeeld omdat ze uit landen komen die als veilig worden beschouwd. In het huidige systeem verdwijnen dit soort mensen nog voor hun aanvraag is verwerkt van de radar. Door ze in gesloten centra op te sluiten hoopt Brussel hen sneller en efficiënter te kunnen uitzetten.

Maar in Italië, waar zulke gesloten centra al bestaan, zijn migratieadvocaten en -experts kritisch op deze aanscherping. De gesloten centra zijn volgens hen inhumaan en in de praktijk blijken ze ook niet te werken.

Mensenrechtenschendingen

Toen in 2019 in de buurt van Triest het tiende gesloten AZC van Italië werd geopend, werd migratie-advocaat Eva Vigato gevraagd er een juridisch loket te openen. "Ons werd verteld dat het een kwaliteitscentrum zou worden, met best practices waar andere centra van konden leren", zegt ze.

De advocaat deelde flyers uit om bewoners te wijzen op hun rechten. Ook maakte ze plannen voor een fitnessruimte en een bibliotheek zodat bewoners zich niet zouden vervelen.

Maar na enkele maanden veranderde het beeld. "Ik kreeg te horen dat ik mensen niet zoveel hoop moest geven", zegt Vigato. In de maanden daarop stelde ze schending op schending van mensenrechten vast. Migranten werden opgesloten in hun cellen. Sommigen kregen geen tolk bij belangrijke gesprekken met hun advocaat en anderen moesten weg voordat ze überhaupt een advocaat hadden gesproken.

Gedesillusioneerd stuurde Vigato een brief aan de regering. "Na twee uur belde mijn baas me dat ik ontslagen was. Het loket werd opgeheven. De regering antwoordde dat er geen schendingen van de mensenrechten hadden plaatsgevonden en dat alles goed ging."

'Erger dan een gevangenis'

Zo werd het gesloten AZC bij Triest toch een centrum als alle andere in Italië. Bevolkt door een mengeling van migranten die zijn opgepakt zonder verblijfsvergunning, en anderen die zijn doorgestuurd na een verblijf in de gevangenis. Veel bewoners kampen met psychologische problemen. Hongerstakingen, brandstichting en zelfmoorden komen regelmatig voor.

Advocaat Giovanni Iacono vindt dat niet verwonderlijk. Hij begeleidt migranten in gesloten centra en toont filmpjes die cliënten hem doorstuurden. Het is een slideshow van tralies, metalen bedden zonder matras en beschimmelde douches.

Het zijn dit soort foto's:

"Erger dan een gevangenis," noemt Iacono de centra. "In de gevangenis heb je loketten waar je kan aankloppen, medisch consulenten. Die zijn hier niet. Per definitie zouden mensen hier maar kort moeten verblijven. Maar de praktijk is anders."

Regering wil meer gesloten centra

De Italiaanse regering verlengde de maximale verblijfsduur in gesloten centra tot achttien maanden. Minister van Migratie Piantedosi ziet de centra als oplossing voor het falende terugstuurbeleid van Italië. De regering zoekt volop locaties voor nieuwe gesloten centra. Komend najaar moet ook een omstreden gesloten centrum in Albanië opengaan.

"We zien een verband tussen het aantal plekken in de centra en het aantal repatriëringen," zei minister Piantedosi in de Senaat. Maar wetenschappelijk onderzoek wijst op het tegendeel. Stichting Openpolis analyseerde dat in 2022 minder dan de helft van alle mensen in een gesloten centrum daadwerkelijk werd uitgezet. Onderzoekers van de Universiteit van Bari concludeerden dat er bovendien geen verband bestaat tussen het aantal gesloten centra en het aantal repatriëringen.

Onder de radar

Die uiteenlopende cijfers zijn te verklaren omdat de regering iedereen die wordt weggestuurd uit een centrum meetelt als 'gerepatrieerd'. In werkelijkheid geldt dat alleen voor mensen uit landen waarmee Italië een terugstuurakkoord heeft, zoals Tunesië. Mensen uit landen waarmee geen akkoord is gesloten, zoals Algerije of Egypte, worden naar buiten gestuurd met een briefje waarop staat dat ze Italië moeten verlaten.

"Zij keren natuurlijk niet naar hun land terug," weet Iacono. "Hun reflex is om zo snel mogelijk van de radar te verdwijnen." Het idee om meer gesloten centra te bouwen zonder nieuwe terugstuurakkoorden vindt de advocaat "een gigantische verspilling van publiek geld."

Beschaafd land

"Deze centra moeten de ondoelmatigheid van de staat compenseren", zegt Eva Vigato. "Maar als de wet voorschrijft dat iemand na acht dagen moet worden uitgezet, moet je die persoon terugsturen. Je kunt hem niet opsluiten op een plek waar zijn rechten maandenlang, jarenlang geschonden worden."

"Ze moeten allemaal dicht", stelt Vigato. "Italië negeert zijn eigen grondwet, het mensenrechtenverdrag, de Europese principes. Zo lang hier ook maar één gesloten centrum bestaat, kan Italië zichzelf geen beschaafd land noemen."