Rutte wilde in 2017 al zijn opvolging regelen
De top van de VVD had al in 2017 een opvolger voor Mark Rutte willen aanwijzen. Het was de bedoeling dat Jeanine Hennis-Plasschaert fractievoorzitter zou worden, zodat ze bij volgende Kamerverkiezingen tot lijsttrekker kon worden gekozen. Rutte zou dan bij die verkiezingen plaatsmaken voor Hennis, zo was de afspraak.
Dat staat in het boek Het Raadsel Rutte, van politiek journalisten Ron Fresen (ex-NOS) en Wilma Borgman (NOS) dat morgen verschijnt.
Het plan mislukte: Hennis moest in 2017, tijdens de formatie van het kabinet-Rutte III, aftreden als demissionair minister van Defensie. De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) concludeerde in een rapport dat twee Nederlandse militairen in Mali waren omgekomen door een ongeluk dat het gevolg was van ernstige tekortkomingen bij Defensie.
Dat ze zo kort daarna zou overstappen naar het fractievoorzitterschap was politiek onmogelijk, oordeelde de leiding van de partij.
Geen alles opeisende baan
In plaats van Hennis werd Klaas Dijkhoff de nieuwe fractievoorzitter. Dijkhoff had niet de ambitie om partijleider te worden en al helemaal geen belangstelling voor het premierschap. Hij was vader van een jong gezin en wilde geen alles opeisende baan.
In het boek vertelt Dijkhoff hoe Rutte druk op hem uitoefende om het toch te doen: "Hij zei: hoe kun je dat nou niet ambiëren? Je bent een politicus, dit is toch het hoogst haalbare? Als ik in de weg zit moet je het zeggen, dan moet ik gewoon opzij stappen. En dan zei hij bijvoorbeeld dat ik toch in het Catshuis (ambtswoning premier, red.) kon gaan wonen, dan zie je je gezin elke dag en daar zijn ook scholen." Maar Dijkhoff had echt geen belangstelling en vertrok in 2021 uit Den Haag.
Intussen brak ook de coronacrisis uit en Rutte moest alle zeilen bijzetten om die in goede banen te leiden. Uiteindelijk gingen de liberalen voor de vijfde keer met hem als lijstrekker de verkiezingen van 2021 in. Opnieuw werden ze de grootste. Het kabinet-Rutte IV kwam met veel moeite tot stand.
Nadat dat kabinet al na anderhalf jaar was gevallen, kwam Rutte in een, naar eigen zeggen, "epifaan moment" tot de conclusie dat zijn rol is uitgespeeld. Dilan Yesilgöz werd in 2023 zijn opvolger als lijsttrekker.
Eerste vrouwelijke premier
Overigens speelde de opvolgingskwestie ook al in 2014, staat in het boek van Fresen en Borgman. De VVD stelde toen in allerijl een scenario op om Rutte te vervangen, mocht die naar Brussel vertrekken om EU-president Herman van Rompuy op te volgen. Rutte stond in alle belangrijke Europese hoofdsteden bovenaan het lijstje van gewenste kandidaten, hoewel hij zelf niet wilde.
Halbe Zijlstra, destijds VVD-fractievoorzitter, zegt in het boek hoe het plan van de partijtop eruitzag, als Rutte geen nee meer kon zeggen: "Het plan was dat minister Edith Schippers (Volksgezondheid) hem dan zou opvolgen. Dan zouden we ook de eerste vrouwelijke premier leveren. Een prima uitgangspositie voor de volgende verkiezingen, tenzij zij er niks van zou bakken natuurlijk."
Zover kwam het niet, uiteindelijk werd de huidige Poolse liberale premier Donald Tusk de opvolger van Van Rompuy.
